3 ЎҚув-услубий мажмуанинг таркибий тузилиши

 
5.3.
 
Бизнесда ахборотларнинг туркумланиши, уларни йиғиш, қайта 
ишлаш, узатиш ва қарорлар қабул қилиш учун тайёрлаш босқичлари 
Прогнозлашда ишлатиладиган ахборотни функционал белги, яъни прогнозлаш 
мақсадида у ёки бу кўрсаткич нима сифатида фойдаланишига қараб таснифлаш 
мумкин. 
Бу 
ҳолда 
ахборот 
бошқарилмайдиган, 
бошқариладиган 
ва 
бошқарилувчи
бўлиши мумкин. 
Бошқарилмайдиган ахборот
- бу, табиийки, ҳам бутун иқтисодиёт учун, ҳам 
алоҳида моделлар учун тўғри бўлган экзоген ахборотдир. Экзоген ахборот эса 
бошқариладиган ва бошқарадиган бўлиши мумкин. 
Бошқариладиган кўрсаткич
– бу, уни белгиловчи омилларнинг ўзгаришига 
қараб келажакда (прогнозда) ўзгариши мумкин бўлган кўрсаткичдир. 
Масалан, агар аҳолининг узоқ муддатли истеъмол товарларига талаби аҳоли 
даромадлари 
ва 
солиққа 
тортиш 
даражасининг 
функцияси 
сифатида 
44
Philip Kotler, Kevin Lane Keller. Marketing management. 12 th edition. 2010 by Pearson Education, Inc.p. 99.

---

119 
моделлаштирилса, прогнозлаштирилаётган эҳтиёж бошқариладиган кўрсаткичдир. 
Бунда талаб моделидаги омиллар ҳам бошқариладиган, ҳам бошқарувчи бўлиши 
мумкин. Агар «аҳоли даромади» кўрсаткичи ушбу модел доирасида бошқа 
омилларнинг функцияси сифатида аниқланса, у - бошқариладиган ахборот, ҳукумат 
учун федерал солиқлар даражаси эса бошқарувчидир. 
Бошқарувчи кўрсаткич
– бу, давлат сиёсатининг, миллий иқтисодиёт ва унинг 
объектини давлат томонидан тартибга солиш воситаси бўладиган ҳар қандай 
кўрсаткичдир. 
Прогнозлашнинг инструментал ўзгарувчилари деб миллий иқтисодиётни 
давлат томонидан тартибга солиш амалга ошириладиган бошқарувчи кўрсаткичларга 
айтилади. Прогнозлашнинг инструментал тахминий рўйхати қуйидагиларни ўз ичига 
олади: 
-
экологик андазалар тизими; 
-
билвосита солиқлар; 
-
бевосита солиқлар; 
-
амортизация ажратмалари; 
-
корхоналарнинг бюджетдан ташқари фондларга трансферт тўловлари; 
-
минимал иш ҳақи; 
-
нафақанинг минимал миқдори; 
-
ишсизлик бўйича нафақанинг минимал миқдори; 
-
давлат бюджетининг умумий харажатлари; 
-
давлат бюджетининг умумий таркиби; 
-
пул-кредит сиёсатининг инструментлари: ҳисоб ставкаси, минимал заҳиралар 
меъёри; 
-
давлат корхоналари ва табиий монополиялар маҳсулотининг нархи; 
-
божхона божларининг умумий даражаси; 
-
божхона божларининг таркиби; 
-
солиқлар бўйича имтиёзлар; 
-
кредитлар бўйича имтиёзлар. 
Аниқлик ва ишончлиликда йўқотишларни камайтириш учун 2 та қоидадан 
фойдаланилади: 
1.