3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

pul 
agregati
deb yuritiladi. Muomalada mavjud bo‘lgan pul massasi ularni (naqd va 
kredit pullarni) qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi. 
Pul muomalasi o‘ziga xos qonunlarga asoslangan holda amalga oshiriladi. 
Uning qonunlaridan eng muhimi muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdorini 
aniqlash va shunga muvofiq muomalaga pul chiqarishdir. 
Muomalani ta’minlash uchun zarur bo‘lgan pul miqdori quyidagi omillarga 
bog‘liq: 
1. Muayyan davr davomida sotilishi va sotib olinishi lozim bo‘lgan tovarlar 
summasiga.
2. Pul birligining aylanish tezligiga.
3. Kreditning rivojlanishiga, puldan to‘lov vositasi vazifasidan 
foydalanishga ham bog‘liq.
Ko‘pincha tovarlar qarzga (kreditga) sotiladi va ularning haqi kelishuvga 
muvofiq keyingi davrlarda to‘lanadi. Demak, muomala uchun zarur bo‘lgan pul 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

182 
miqdori kredit miqdoriga muvofiq kamroq bo‘ladi. Ikkinchi tomondan, bu 
davrda ilgari kreditga sotilgan tovarlar haqini to‘lash vaqti boshlanadi. Bu pul 
miqdoriga ehtiyojni ko‘paytiradi. Undan tashqari hozirgi vaqtda ko‘pgina oldi-
sotdi jarayonlari naqd pulsiz, bir-biriga bank orqali pul o‘tkazish yo‘li bilan 
amalga oshiriladi. Biz ularni o‘zaro hisob-kitoblar deb ataymiz.
Mazkur holatlarni hisobga olganda, muomala uchun zarur bo‘lgan pul 
miqdori quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: 
t
t
k
b
m
А
O
Х
Х
T
P
'
−
+
−
=
, 
bu yerda: 
P
m 
- muayyan davrda muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori; 
T
b 
- sotilishi lozim bo‘lgan tovarlar summasi (tovarlar miqdori x narxi); 
X
k 
- kreditga sotilgan tovarlar summasi; 
X
t 
- to‘lash muddati kelgan tovarlar va xizmatlar hamda boshqa to‘lovlar 
summasi; 
O‘
x-k 
-
naqd pulsiz o‘zaro hisob-kitoblar; 
A
t 
- pulning aylanish tezligi. 
Muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori pul muomalasi qonunini 
miqdoran ifodalaydi. Chunki muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdoriga 
nisbatan muomalaga kam pul chiqarilsa, ko‘pgina xo‘jaliklarda pul 
yetishmasligi, normal holatda xo‘jalik yuritib bo‘lmay qolish holati yuz beradi. 
Yoki, aksincha, muomalada bo‘lgan pul miqdori sotilayotgan tovarlar va 
xizmatlar summasiga nisbatan oshib ketishi va buning natijasida tovarlar bilan 
ta’minlanmagan pulning paydo bo‘lishi pulning qadrsizlanishi, ya’ni 
inflyatsiyani bildiradi.
Pul miqdoriga ta’sir etuvchi omillarni hisobga olib, pul muomalasi 
qonuniga quyidagicha ta’rif berish mumkin: