3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

2-chizma. Progressiv, proportsional va regressiv soliqlarning grafik 
ko‘rinishi. 
 
1. Daromad hajmi o‘sib borishi bilan o‘rtacha stavkasi o‘sib boruvchi 
soliqlar progressiv soliqlar deyiladi. 
2. Daromad hajmi o‘sib borishi bilan o‘rtacha stavkasi pasayib boruvchi 
soliqlar regressiv soliqlar deyiladi. 
3. Daromad hajmi o‘sib borishi bilan o‘rtacha stavkasi o‘zgarishsiz 
qoluvchi soliqlar proportsional soliqlar deyiladi. 
Soliqlar amal qilish doirasi (markaziy va mahalliy soliqlar), mahsulot 
tannarxiga qo‘shilish usuli (to‘g‘ri va egri soliqlar) va iqtisodiy mazmuniga 
qarab ham turkumlanadi.
Soliqlarni pasaytirish iqtisodiy yuksalish va davlat daromadlarining 
o‘sishiga olib kelishini birinchi bo‘lib amerikalik iqtisodchi A.Laffer asosladi. 
A.Lafferning mulohazalariga ko‘ra, korporatsiyalar daromadiga soliqlar 
stavkasini haddan tashqari oshirish ularning kapital qo‘yilmalariga bo‘lgan 
rag‘batini susaytiradi, fan-texnika taraqqiyotini to‘xtatadi, iqtisodiy o‘sishni 
sekinlashtiradi va bular oxiri oqibatda, davlat byudjeti tushumlariga salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi. 
Davlat byudjetining daromadlari va soliq stavkasi o‘sishi o‘rtasidagi 
bog‘liqlikning grafikda tasvirlanishi 
“Laffer egri chizig‘i”
nomini oldi (3-
chizma). Grafik tik o‘qida soliq stavkasi (R), yotiq o‘qida - davlat byudjetiga 
tushumlar (V) aks etgan. Soliq stavkasining optimal miqdori (R
1
) davlat 
byudjetiga eng yuqori tushum (V
1
) ni ta’minlaydi. Soliqlar yanada oshirilganda 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

179 
ishlashga va tadbirkorlikka qiziqish susayadi, 100 foizli soliq olishda davlat 
daromadi nolga teng bo‘ladi, chunki hech kim tekinga ishlashni xohlamaydi. 
Boshqacha aytganda, uzoq muddatli istiqbolda haddan tashqari yuqori 
o‘rnatilagan soliqlarni pasaytirish jamg‘armalar, investitsiyalar, bandlikning 
ortishi orqali soliq undiriladigan yalpi daromad hajmining o‘sishini ta’minlaydi. 
Natijada soliq tushumlari summasi ko‘payadi, davlat daromadlari hajmi o‘sadi, 
taqchillik kamayadi va inflyatsiyaning susayishi ro‘y beradi. Lekin o‘z-o‘zidan 
tushunarliki, Laffer samarasi faqat erkin bozor mexanizmi me’yorida amal 
qilgan holdagina namoyon bo‘ladi. 
R 
R
1 
0 V
1
V