3-мавзу: талаб ва таклиф таҳлили асослари режа

3-МАВЗУ: ТАЛАБ ВА ТАКЛИФ ТАҲЛИЛИ АСОСЛАРИ
РЕЖА

1. 
   Талаб, талаб чизиғи ва уларга таъсир қилувчи омиллар
   
2. 
   Таклиф, таклиф чизиғи ва уларга таъсир қилувчи омиллар
   
3. 
   Талаб ва таклиф қонуни қонуни ва функциялари
   
4. 
   Бозор мувозанати ва талаб ҳамда таклифга таъсир қилувчи омиллар
   
5. 
   Мисол ва масалалар
   

1. 
   Талаб, талаб чизиғи ва уларга таъсир қилувчи омиллар
   

Маълумки, истеъмолчилар даромади юқори бўлса, улар товарларни сотиб олиш учун кўпроқ пул ажратади. Агар бозор нархи ўзгармас бўлганда истеъмол қилинадиган маҳсулот миқдори, масалан дан га ўсишини кузатиш мумкин. Бу силжиш бозор нархи қандай бўлишидан қатъий назар амалга ошади, шунинг учун талаб чизиғи ўнгга қараб силжийди. Расмда бу силжиш дан га силжиши каби акслантиради.

5-расм. Талаб эгри чизиқлари
Иккинчи томондан, истеъмолчининг реал даромади ошса, у миқдордаги товарни юқорироқ нархда, масалан, нархда ҳам сотиб олади, яъни даромади ошмаганда товарни нархда сотиб олса, реал даромади ошса, у шу миқдордаги товарни нархда сотиб олади. Бу ҳолатда ҳам талаб чизиғи ўнгга силжийди.
Умуман олганда, даромад ошганда нарх ҳам, сотиб олинадиган товар миқдори ҳам ўзгармай қолмайди. Янги нарх ва янги товар миқдори натижада талаб ва таклифнинг мувозанатлигига олиб келади (6-расм).
Расмдан кўриниб турибдики, истеъмолчилар юқори нархни тўлаши мумкин, фирмалар эса, даромади ошгани учун кўпроқ, яъни миқдорда маҳсулот ишлаб чиқаришади.

2. 
   Таклиф, таклиф чизиғи ва уларга таъсир қилувчи омиллар
   

Талаб ва таклиф чизиқлари, рақобатлашган ишлаб чиқарувчиларга берилган нархларда қанча миқдорда маҳсулот сотиши мумкинлигини ва истеъмолчиларга эса берилган нархларда қанча миқдорда маҳсулот сотиб олишини кўрсатиб беради. Аммо шуни ҳам унутмаслик керакки, талаб билан таклиф нархдан ташқари бошқа шароитларга ҳам боғлиқдир. Масалан, ишлаб чиқарувчининг қанча миқдорда маҳсулот сотиши унинг нархидан ташқари ишлаб чиқариш харажатларига (иш ҳақи, хом ашё нархи) ҳам боғлиқдир. Товарга бўлган талаб эса истеъмолчининг бюджетига (даромадига) ва бошқа омилларга боғлиқдир. Шу сабабли биз талаб ва таклиф эгри чизиқларининг, иш ҳақи ставкаси, капитал харажатлар ва даромадлар ўзгарганда қандай ўзгаришини қараб чиқамиз (3-расм).