3 мавзу. Сиёсатшуносликка оид амалий ва фундаментал тадқиқотлар таҳлили

Қидирув ва норматив прогнозлар 
Сиёсий лойиҳалаш ва сиёсий прогнозни чегаралаб, биз сиёсий 
прогнозларни таснифлаш масаласига етиб келдик. Прогноз мақсад бўйича 
қидирув ва норматив прогнозга ажратилади. Қидирув прогнозни тузишдан 
асосий мақсад - келажакда мумкин бўлган объект ҳолатларини аниқлашдир. 
Норматив прогнознинг вазифаси эса - келажакда объектнинг исталган 
ҳолатига етказишининг йўлларини ва муддатларини аниқлаш. Шундай қилиб, 
норматив прогноз - бу аввалдан берилган захира ва бошқа турдаги 
чегараланишнинг асосида исталган натижаларга эришиш усулларини прогноз 
қилиш.
"Мавжуд ҳолатдан мавжуд бўлган тенденцияларга караб" принципи 
бўйича қилинадиган норматив прогнози, ҳақиқатдан ҳам қарор қабул қилиш 
жараёнига жуда яқин. Чунки сиёсий қарор қабул қилишдан аввал мақсад 
қўйилади, сиёсий тизимнинг ёки уни алоҳида қисмининг исталган ҳолати 
кўрсатилади, сўнг бу вазифани ечиш учун оптимал йўллар изланади.
Қидирув прогнози сиёсий қарорни қабул қилиш жараёни билан 
боғланиши нуқтаи назаридан анча мустақил характерга эга. Биринчидан, у ўз 
номига мос бўлади ва муаммоларни ечиш функциясини бажаради. Қидирув 
сиёсий прогнозлари тез-тез сиёсатшунослик журналларида ва даврий нашрда 
чоп этилади. Муаллифлар замонавий сиёсий жараёндларда асосий
йўналишларни аниқлашга уринадилар ва шу йўл билан сиёсий тизимнинг 
янги ҳолатларини тузиб чиқадилар.
Баъзида бундай прогнозлар сценарий бўйича тузилади - муаллифлар бир 
қанча устувор йўналишларни ажратиб, агар улардан ҳар қайсиси прогноз 

---

даврида устувор бўлса, воқеалар қандай ривожланишини кўрсатадилар. 
Сценарий бўйича қилинган прогнозлар келажакда бўладиган ўзгаришлар 
тўғрисида аниқ хулосага келиши қийинлашган вазиятларда воқеалар 
ривожининг мумкин бўлган эҳтимолликларини бир вақтда таклиф этади. Бу, 
албатта, прогнознинг қандайдир қисмлари бажарилишининг имкониятларини
кўпайтиради. Экспертлар қанча кўп сценарийлар таклиф этишса, шунча 
прогнознинг амалга ошиш имконияти кўпаяди, аммо бу ерда бир қанча 
вақтдан кейин сиёсий вазият қандай бўлишини тушуниш қийин бўлади.
Қидирув прогнози сиёсий қарор қабул қилиш жараёнига киритилиши 
мумкин. Агар қидирув прогнози сиёсий актор учун мавжуд бўлган 
йўналишларни ўзгартирмасдан ҳолат исталмаган йўналишда ўзгаришини 
аниқласа, уни ўзгартириш ва тегишли қарорларни қабул қилиш керак бўлади. 
Шундай қилиб, қидирув прогнози муаммоли ҳолатларни бор ёки йўқлигини 
ташхис функциясини бажаришга мўлжалланган.
Бу ерда сиёсий прогнознинг ва вазият таҳлилининг ўзвий боғлиқлигига
эътибор бериш лозим. Вазият таҳлили ҳар қандай сиёсий прогноз учун 
дастлабки нуқта ҳисобланади, чунки айнан вазият таҳлили сиёсий жараён 
ривожланишининг мавжуд бўлган йўналишларини аниқлашга ёрдам беради.