3 мавзу. Сиёсатшуносликка оид амалий ва фундаментал тадқиқотлар таҳлили

Вазият таҳлилининг аввалги шакллари 
Сиёсий вазиятнинг таҳлили М. Хрусталев нуқтаи назаридан сиёсий 
омилларнинг сони чегараланган бўлган сиёсий ҳаётнинг дастлабки 
шаклларида бўлиши мумкин. Бунга мисол бўлиб кадимги Грециянинг катта 
шаҳарларида Аристотел томонидан қилинган сиёсий тизимлар таҳлилини 
кўрсатишимиз мумкин. Бу шаҳарларда маъмурий бошқарув тизими бир-
биридан фарқланиб турарди, лекин ҳеч қайсисида тизим жуда чалкаш 
бўлмаган, чунки сиёсий тизимларнинг субъектлари сони чегараланган эди.
Аристотель учта "мантикий тўғри" давлат тузилишининг турларини кўрсатиб 
ўтади: монархия, аристократия ва полития – ва улардан ажралиб чиққан учта 
йўналишни - тирания ("фақат ўзини манфаатини кўзлаган монархия"),
олигархия ("бой фуқаролар манфаатини кўзлайди") ва демократия ("мухтож 
бўлганларнинг манфаатини кўзлайди").
Табиийки, хозирги вақтда сиёсий тизимларнинг тури кўпайиб, ҳар 
қайсининг ички тузилиши анча кенгайди, чунки жамият ривожланишининг 
ўтган даврида сиёсий ҳаёт жиддий ўзгарди. Бу биринчи ўринда янги сиёсий 
акторлар пайдо бўлиши билан боғлиқ.
Лекин замонавий сиёсий тизимларга нисбатан солиштирганда қадимги 
Грециянинг катта шаҳарлари тизимларнинг Аристотель томонидан кўриб 
чиқилишини вазият таҳлили деб атаб бўлмайди. Чунки у шаҳарларнинг 
тизимини ўта долзарб сиёсий муаммоларни ечиш учун эмас, балки давлат 
тузилишининг оптимал моделини топиш мақсадида ўрганган. Шунинг учун
Лакедемон, Крит, Карфаген ҳудудларининг сиёсий тизимлари "энг яхши 
давлат тузилиши қонуниятига мослиги ёки мос эмаслиги" нуқтаи назаридан 
ўрганилган.
Вазият таҳлилларини ўрганиш тўлиқ 20-асрнинг иккинчи ярмида 
шаклланди, бу вақтда сиёсий ҳаёт анча мураккаблашди: ҳокимятнинг 
бўлиниш тамойили анча ривожланди, жумладан, парламентаризм институти 
шаклланди; сиёсий партиялар роли кучайди; давлат маъмуриятнинг тизими 
тартибга солинди; иқтисодий корпорациялар, ижтимоий ташкилотлар ва 
оммавий ахборот воситалари сиёсатнинг муҳум субъектлари бўлиб қолди, 
ҳокимят структураси билан уларнинг ўзаро муносабатлари анча “бойитилди”.