3-Mavzu: Numizmatika fani, shakllanishi va taraqqiyoti. G‟arb va Sharq mamlakatlari numizmatikasi. Reja

Opisaniye  drevnix  russkix  monet

‖  asarida 

qadimgi  rus  tangalarining  ilmiy  tasnifini  amalga  oshirdi.  Rus  numizmati  Aleksey 

Vasilyevich  Oreshnikov  (1855-1933)  tangani  muhim  tarixiy  manba  deb  ataydi. 

Uning ―

Russkiye moneti

‖ asarida tangalarni knyazliklarga ajratib katalog tuzgan.  

XX  asrda  numizmatikaning  mavqei  о‗zgardi.  Tadqiqotlar  xususiy 

myunskabinetlardan  davlat  darajasiga  kо‗tarildi.  ―Numizmat‖  tushunchasi 

―kolleksioner‖  tushunchasidan  ajratildi.  Tangalar  haqidagi  fan  tadqiqotchilarning 

harakatlari tufayli olg‗a siljidi. 1986 - yilda Kembrijda 13 tomlik tanga pullar tarixi 

bо‗yicha  jahon  olimlari  ishtirokida  yozilgan  tо‗plamning  1  jild  bosmadan  chiqdi. 

О‗zR  FA  Muso  Toshmuhammad  о‗g‗li  Oybek  nomli  О‗zbekiston  xalqlari  tarixi 

muzeyining ―Numizmatika‖ bо‗limi О‗rta Osiyo bо‗yicha eng boy haqiqiy tangalar 

saqlanadigan  va  uni  о‗rganadigan  ilm-fan  dargohlaridan  biridir.  Unda  Eron  shohi 

Doroning oltin tangalari, Aleksandr Makedonskiyning tetradrahmasidan tortib XX 

asrning  boshlarida  О‗rta  Osiyoda  zarb  qilingan  va  savdo  muomalasida  yuritilgan 

65  mingdan  kо‗p  turli  tuman  oltin,  kumush  va  misdan  ishlangan  tangalar 

saqlanmoqda. 

 

Ushbu tangalar о‗lkamizning iqtisodiy rivojlanishi, hunarmandchilik va tashqi 

savdo  aloqalari  tarixini  о‗rganish  uchun  qimmatli  manbalar  beradigan  ilm 

xazinasidir.  Numizmatika  ba‘zan  tarixning  muhim  sahifalari  bо‗lgan  о‗z 

zamonasining 

siyosiy-iqtisodiy 

tuzilmalarini 

ochib 

berishda 

qimmatli 

ma‘lumotlarni,  ya‘ni  tarixiy  hujjatlarda  о‗rganilmagan,  qayd  qilinmagan 

voqealarni,  podsholarning  hukmronlik  qilgan  yillari,  nomlarini  aniqlashda  asosiy 

manba  bо‗lib  xizmat  qiladi.  Ilk  о‗rta  asrlarda  Sharq  musulmon  davlatlarida  zarb 

qilingan  tangalarga  mahalliy  hukmdorlar  о‗zlari  bilan  birga  halifa  nomini  ham 

---

qо‗shib  zarb  qilganlar.  Chunki  halifa  Xudoning  yerdagi  noibi,  diniy  va  siyosiy 

hokimiyat ramzi hisoblangan. Agar tangalarda halifa nomi qayd qilinmagan bо‗lsa, 

demak  yerli  hokimiyat  va  Amir-al-Mо‗min  о‗rtasida  nizo  borligini  va  yoki  unga 

qaram emas, davlatning mustaqilligini kо‗rsatadigan dalil bо‗lgan.  

Tangalar  nafaqat  siyosiy  balki,  madaniyat  san‘atga  ham  oid  qimmatli 

ma‘lumotlarni  beradi.  Ular  arxitektura  yodgorliklari  suratini  aks  ettirganligini, 

ularga  qarab  me‘morlar  binolarni  ham  ta‘mirlashi  mumkin

1

.  Jumladan,  Afinada 

zarb  etilgan  bir  tangada  Akropoldagi  Dionis  teatri  tasvirlangan.  Bu  bilan 

Akropolning qaysi tomonida bu teatr joylashgan о‗rni aniqlangan. 

Xazina  va  tanga  pullar  topilmasi  bugungi  kunda  maxsus  tadqiqotlarning 

asosiy ob‘ktlari hisoblanadi. Bu manba orqali numizmat tanga pullar zarb qilingan 

vaqtdagi pul muomalasiga, savdo yо‗llariga va iqtisodiy aloqalariga oid savollarga 

javob topishi mumkin. Sо‗nggi 40-yillar mobaynida numizmatika yordamchi tarix 

fanlari  doirasidan  bir  muncha  chetga  chiqdi,  ammo  о‗zida  yordamchi  tarix  fani 

funksiyasini  saqlab  qoldi.  (Bu  yillar  mobaynida  uning  mustaqil  tarix  faniga 

aylanishi uchun sharoit vujudga keldi).