3-Mavzu: Numizmatika fani, shakllanishi va taraqqiyoti. G‟arb va Sharq mamlakatlari numizmatikasi. Reja

Tangalar paydo bo„lguncha ayriboshlash vositasi bo„lib xizmat qilgan 

narsalar. Tovar ayirboshlashning vujudga kelishi. 

Qadimshunos  olimlar  dastlabki  savdo  muomalasi  ibtidoiy  jamoa  tuzumining 

tosh  asridan  boshlanganligini  isbotlaydi.  Inson  о‗z  mehnati  mahsulotlarini 

ayirboshlashi  natijasida  savdo-sotiqning  ilk  va  sodda  turini  vujudga  keltirdi:  u 

tanqis ashyolarni pul о‗rnida ayirboshlay boshladi. Bunday tovar-pul muomalalari 

mintaqalarda  turli  kо‗rinishda  amalga  oshirilgan.  Masalan,  Osiyo  va  Afrikada 

―kauri‖  nomli  chig‗anoqlar  pul  vazifasini  о‗tagan.  Ular  ayrim  elatlarda  ibtidoiy 

jamoa  tuzumi  davridan  boshlab  milodning  XX  asrigacha  savdo  vositasi  bо‗lib 

kelgan  va  kauri  chig‗anoqlari  qadimiy  Xitoy,  Yaponiya  Hindistonda  ancha 

vaqtgacha muomalada bо‗lgan. Ular milodning VI-VIII asrlarda Germaniyada, XI 

asrda  Shvetsiyada  ishlatilganligi,  Gvineyada  ham  kauri  tasviri  tushirilgan  pullar 

mavjud  bо‗lganligi  aniqlangan.  Umuman  olganda,  kauri  va  shunga  о‗xshash 

kо‗pgina  narsalarni  inson  о‗z  qо‗li  bilan  yaratishga  intilgan  va  shuning  uchun 

ayrim  arxeologik  qazilma  ishlarida  ma‘dan  yoki  toshdan  yasalgan  taqlidiy 

kauriylarni  ham  uchratish  mumkin.  Bundan  tashqari–  qoramol,  harsang,  it  tishi, 

chо‗chqa  dumi,  ma‘dan  parchasi  singari  narsalar  ham  savdo  vositasi  sifatida 

qо‗llanilgan. Odamzod о‗zi uchun qulay pul shaklini ixtiro etguniga qadar, mazkur 

―pul‖larni  tabiatdan  olib  savdo  vositasi  sifatida  ishlatib  turgan.  Bunday  pullar 

jamiyat  taraqqiyotining  ma‘lum  bosqichlarida  о‗zini  oqladi.  Ammo  vaqt  о‗tishi 

bilan ular davr talabiga javob bermay qoldi.  

                                                           

1

 Федоров-Давыдов Г.А. Монеты рассказывают. – М.: Педагогика, 1990. – Б. 35. 

---

Ayriboshlash  har  doim  va  turli  sh aroitda  qiymati  birdek 

о‗zgarmaydigan, qо‗llash oson bо‗lgan baho  о‗lchovini taqozo qilardi. 

Mana  shunday  savdo  shartlariga  yangi  paydo  b о‗lgan  metall  pul  javob 

bera  boshladi,  bu  о‗z  navbatida  savdo  muomalasida  mavjud  b о‗lgan 

pulning  barcha  mavjud  shakllar ini  siqib  chiqardi.  Metall  pullar 

qismlarga  bо‗linishi,  qimmat  yombini  arzon  qilish  mumkinligi 

jihatidan  ham  ahamiyatli  edi.  Tilla  va  kumushdan  tayyorlangan  pullar 

esa eng qulay va qiymatli pul hisoblanardi.  

Kishilar  asta-sekin  ma‘lum  og‗irlikdagi   yombilarni  tayyorlay 

boshladilar.  Lekin  metall  pullarda  hali  aldanish  imkoniyati  yashirinib 

yotardi.  Chunki,  kishilar  mis,  q о‗rg‗oshin  singari  arzon  metallarni 

oltin  va  kumush  parchalariga  aralashtirar  edilar.  Hukumat  bu 

firibgarliklarga  chek  qо‗yish  maqsadida  о‗zi  zarb  qilgan  metall 

pullarga  muhr  bosib  chiqara  boshladi.   Insonlar  qattiq  jazo  choralariga 

qaramay,  bunday  hol  davom  etavergani  sababli,  hukmdorlar  о‗z  quymalarini 

muhrlashga, ya‘ni ularda biror tasvir yoki tug‗ro–gerbni ifodalashga odatlandilarki, 

bu bilan quymalar haqiqiyligi davlat tomonidan kafolatlanadigan bо‗ldi.