3-mavzu: Ishlab chiqarish omillari va ishlab chiqarish jarayoni Reja

Ko’r = Kk + (Km* P₂) / 12- (Kch *P₁) / 12,
Bu yerda: Kk - kirish davridagi (rejalashtirilayotgan yil boshidagi) quvvat;
Kt - yil davomida ishga tushirilgan quvvat;
Kch - chiqish davridagi (yil oxiridagi) quvvat;
P₁ - rejalashtirilayotgan davrdagi ishlab chiqarish quvvatidan foydalanilmagan oylar soni;
P₂ - rejalashtirilayotgan davrda ishga tushirilgan ishlab chikarish quvvatidan foydalanilgan oylar soni.
Korxonaning ishlab chiqarish quvvati deganda, ishlab chiqarishga ilg'or texnologiyalarini joriy etish va mehnatni ilmiy tashkil etish asosida rejalashtirilgan chora-tadbirlarni hisobga olgan holda, ishlab chiqarish jihozlaridan to'liq foydalanib, rejalashtirilgan yilda maksimal darajadagi mahsulot nomenklaturasi va assortimentini ishlab chiqarish tushuniladi.
Ishlab chiqarish hajmi qanday ko’rsatkichda o’lchansa, ishlab chiqarish quvvati ham o’sha birlikda aniqlanadi. Tarmoq tavsiyalariga muvofiq ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda yil vaqt birligi sifatida olinadi.
Ishlab chiqarish quvvati korxonaning ishlab chiqarish dasturini rejalashtirishning boshlang'ich nuqtasidir. Bu mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatlarini aks ettiradi. Ishlab chiqarish quvvatining qiymatini aniqlash ishlab chiqarish zaxiralarini aniqlash va baholashda etakchi o'rinni egallaydi.
Ishlab chiqarish quvvati rejalashtirilayotgan yil boshiga (boshlang’ich) va yil oxiriga (chiqib ketuvchi) o’rnatiladi. Boshlang’ich quvvat yil boshiga mavjud ishlab chiqarish fondlari, ishchi kuchi va boshqa resurslarni e’tibor ga olgan holda aniqlanadi. CHiqib ketadigan - yil oxiriga texnika va texnologiyadagi o’zgarishlarni hisobga olgan holda korrektirovka qilish asosida aniqlanadi.
Rejaviy hisob-kitoblarda o’rtacha yillik quvvat ko’rsatkichi qo’llaniladi. Ushbu ko’rsatkich quyidagi formuladan hisoblanadi:

Q_o’r = Q_bosh + (Q_kir ^. T_d)/12 - (Q_chiq ^. T_d)/12

bu yerda: Q_bosh - boshlang’ich quvvat, dona (so’m),

Q_kir - kiritiladigan quvvat, dona (so’m),
T_d - mos ravishda quvvatlarni kiritish yoki chiqarish davri,
Q_chiq - chiqib ketadigan quvvat, dona (so’m).

Umumiy xolda ishlab chiqarish quvvati yillik kattaligi (miqdori) jihozlarni ish vaqti fondini birlik mahsulot mehnat sig’imiga nisbati orqali aniqlanadi.

Q_i/ch = F_sam/T_dona

bu yerda: Q_i/ch - ishlab chiqarish quvvati dona (so’m),

F_sam - jihozning yillik samarali ish vaqti fondi, min.
T_dona - birlik mahsulot mehnat sig’imi, ming/dona.

Korxonalarda ishlab chiqarish quvvati yetakchi sexlar bo’yicha belgilanadi. Yetakchi sex - texnologik jihozlarning eng ko’p qismi joylashgan sexdir.

Ushbu xolatda yillik ishlab chiqarish quvvati texnologik jihatdan bog’langan jihozlar guruhi bo’yicha quyidagi formuladan hisoblanadi.

Q_j = S_j ^. F_sam/T_dona

bu yerda: Q_j - sexdagi texnologik jihozlar guruhining ishlab chiqarish

quvvati,
S_j - ushbu guruhdagi jihozlar soni,
F_sam - bir jihozning samarali ish vaqti fondi,
T_dona - birlik buyumning mehnat sig’imi.

Alohida jihozlar birligi, uchastkalar, sexdar ishlab chiqarish quvvatlarini hisoblash asosida ularni barqarorlashtirish tadbirlari rejalashtiriladi. Ishlab chiqarish quvvatini rejalashtirish jarayoni ulardan foydalanish koeffitsientini aniqlash bilan yakunlanadi. Quvvatdan foydalanish koeffiitsenti yillik ishlab chiqarish xajmini o’rtacha yillik quvvatga nisbati orqali aniqlanadi.

Q_q = O_y/Q_o’r

O_y - yillik mahsulot hajmi.

Q_o’r - o’rtacha yillik quvvati.
Ishlab chiqarish quvvatidan foyda­lanishni yaxshilash ijtimoiy ishlab chikarishning samaradorli­gini oshirishga, kapital mablag’ sarflamay, qo’shimcha mahsulot ishlab chiqarishga, mehnat unumdorligi va samaradorlik o’sishiga hamda mahsulot tannarxini kamaytirishga imkon yaratadi. Shu­ning uchun ham hozirgi soitda respublikada ulardan unumli foydalanishga katta e’tibor berilmokda.
Sanoat asosiy fondlari va ishlab chikarish quvvatlari samaradorligini oshirishda korxonalarda texnologik uskunalarning ish smenasini ko’paytirish katta ahamiyatga ega.
Uskunalardan intensiv foydalanishni yaxshilash uchun kor­xonaning texnika va texnologiyasini takomillashtirish, mashinalarning ish tezligini oshirish, metall quyishga, kimyoviy jarayonlarga sarflanadigan vaqtni qiskartirish, shuningdek, kadrlar malakasining texnikaviy saviyasini oshirish, korxonalarni yi­riklashtirish, ixtisoslashtirish va hamkorlik asosida mahsulot ishalb chikarishni tashkil etish zarur.