3-mavzu. Elektr o’lchovlar va elektr o’lchov qo’rilmalari. Reja

---

3-mavzu. Elektr o’lchovlar va elektr o’lchov qo’rilmalari. 
 
Reja: 
3.1. O’lchashlar va o’lchov vositalari haqida umumiy tushunchalar. 
3.2. O’lchov vositalari va o’lchashlar xatoliklari. 
3.3. Elektr o’lchov asboblari. 
Tayanch so’z va iboralar: ob’ektlar, qurilmalar, elektrik kattaliklar, 
noelektrik kattaliklar, o’lchashlar, o’zgartkich, tizim, usullar, bevosita, taqqoslash, 
xatoliklar, nominal, absolyut, keltirilgan, aniqlik darajasi, tasodifiy, rejim, shartli 
belgi, natijalarni qayta ishlash, elektromexanik mexanizm, o’lchash zanjiri, 
aylantiruvchi moment, qarama-qarshi moment, burilish burchagi, magnitoelektrik, 
elektromagnit, elektrodinamik, elektrostatik, induksion, raqamli, afzalligi, 
kamchiligi, ishlab chiqarilishi. 
 
3.1. O’lchashlar va o’lchov vositalari haqida umumiy
tushunchalar 
Elektr qurilmalarining normal ishlashi uchun aniq texnik talablar 
ta’minlangan bo’lishi kerak. Bunday talablarning bajarilishini tekshirish elektr 
o’lchov asboblari yordamida bajariladi, chunki insonning sezgi a’zolari elektr 
kattaliklarni bevosita kuzata olmaydi. Elektr o’lchov asboblari yuqori sezgirlikka, 
aniqlikka ega bo’lishi hamda ishonchli va oddiy bo’lganliklari tufayli fizik 
kattaliklar (temperatura, bosim, yorug’lik, tezlik va h.k) elektr o’lchash asboblari 
yordamida o’lchanadi. Bunda noelektrik kattaliklar unga proporsional bo’lgan elektr 
kataliklarga o’zgartiriladi.
Elektr o’lchov usuli elektr va elektr bo’lmagan kattaliklarni uzoq masofadan 
o’lchash (telemetriya) imkonini beradi. Zamonaviy ishlab chiqarishda elektr 
o’lchashlar har xil texnologik jarayonlarni kuzatish imkoniyatini beradi. SHuning 
uchun ham ular ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatik boshqarishning asosiy 
bo’g’ini hisoblanadi. 
Maxsus texnik vositalar – o’lchov asboblari yordamida fizik kattaliklarning 
qiymatlarini tajriba yo’li bilan aniqlash o’lchash deyiladi. O’lchash natijasi son bilan 
ifodalanadi. 
Ma’lum o’lchamdagi fizik kattaliklarni aks ettirishda foydalaniladigan 
ashyoviy o’lchash vositasi o’lchov deb ataladi. Elektr qarshiliklarining o’lchovi – 
o’lchov rezistorlari (qarshilik g’altaklari), elektr yurituvchi kuch va 
kuchlanishlarining o’lchovlari – normal elementlar, induktivlikning o’lchovi – o’z 
va o’zaro induktivlik o’lchov g’altaklari, elektr sig’imining o’lchovi – namunaviy 
kondensatorlar. 
O’lchash ma’lumotlarini kuzatuvchining bevosita o’zlashtirishi uchun qulay 
Bo’lgan shaklda ko’rsatuvchi texnik vositasi o’lchov asbobi deyiladi. Barcha elektr 
o’lchov asboblari ikki turga bo’linadi: