3-Ma’ruza Neftning fraksion va element tarkibi, uni aniqlash usullari Reja

---

3-Ma’ruza 
Neftning fraksion va element tarkibi, uni aniqlash usullari 
Reja. 
1. Fraksion va element tarkibi. 
2. Neft va neft maxsulotlarining fizikaviy xossalari
 
3. Qotish, xiralanish va kristall hosil bo‗lish xaroratlari 
4. Neftni tarkibiy qismlarga ajratish va ularni o‗rganish 
Neftlar kimyoviy nuqtai nazardan uglevodorodlarning murakkab 
aralashmasidan tashkil topgan bo‗lib, ular tarkibida kislorod, oltingurgurt va azot 
birikmalari ham uchraydi. 
Neftning asosiy elementlaridan uglerod - 83-87%, vodorod - 12-14%, 
kislorod, oltingurgurt va azot - 1-2% ni va ayrim hollarda undan ortiqroq ham 
uchraydi. 
Uglerodni vodorodga nisbati neft uchun 5,8 dan 8 gacha o‗zgarib tursa, 
ko‗mirli 
qatordagi 
kaustobiolitlaruchunbuko‗rsatkich 
38 
gacha. 
ShuninguchunS/Nnisbatiyonuvchiqazilmalarnineftliyokiko‗mirliqatorgao‗tkazishd
anihoyatdao‗zigaxosko‗rsatkichdir. 
Neftlarni tarkibida 10% dan 70% gacha alkanlar uchraydi. Alohida neftni 
olganimizda u‘rtacha molekula og‘irligi ortishi bilan alkanlarning miqdori kamayib 
boradi. Neftni yuqori fraktsiyalaridagi alkanlar (parafin va tserezinlar) qattiq holda 
bu‘ladi. Alkanlarning molekulasini tuzilishi tu‘g‘ri va tarmoqlangan zanjirli 
bu‘ladi. Bu neftni qayerdan qazib olinayotganiga bog‘liq. Tarmoqlar asosan metil 
gruppasidan iborat bu‘lib, ular zanjirning 2 — va 3 — uglerodida uchraydi. 
Neft va neft maxsulotlarining fizikaviy xossalari 
Zichlik (solishtirma og‗irlik) — modda massasining uning hajmiga 
nisbatidir. Zichlikni xalqaro birligi (SI) — kg/m3. 
Nisbiy zichlik — moddanig zichligini standart moddaning (ko‗pincha 
suvning) zichligiga nisbatini tushunamiz. Mamlakatimizda neft mahsulotlarini 
q200S dagi zichligini suvning q40S dagi zichligiga nisbati qabul qilingan. 
Odatdagi belgisi d
4
20
(adabiyotda d
4
20
, ba‘zan 
20
4

deb belgilanadi). 
Mahsulotlarni hoxlagan xaroratdagi zichligini aniqlab, keyin d
4
20
ga o‗tkazish 
mumkin. Buning uchun quyidagi formulalardan foydalaniladi: 

20
40
қ

t
4
/


20

t


20
40
— 
mahsulotni berilgan xaroratdagi zichligi; 

---


— hajmiy kengayish koeffitsiyenti (adabiyotdan olinadi); 
t— berilgan xarorat. 
Bu formula 0 dan 50
0
С gacha xaroratlar uchun yaxshi natija beradi. 
AQSH va Angliyada zichlik 60
0
С (15,56
0
С)da aniqlanadi. Adabiyotda bu birlikni 
mamlakatimizda qabul qilingan birlikka o‗tkazish uchun maxsus jadvallar 
keltirilgan. 
Neft va neft mahsulotlarini zichligi ularning kimyoviy tarkibi bilan 
bog‗liqligi sababli, u katta ahamiyatga egadir. Shu sababli neft va neft 
mahsulotlariga GOST talablarini belgilanayotganda zichlik ham asosiy 
ko‗rsatkichlar qatoriga kiradi. 
Neftlarning nisbiy zichligi asosan 0,82 dan 0,9 gacha. Ba‘zan bu 
ko‗rsatkichlardan kamrog‗i yoki yuqorirog‗i ham uchraydi.
Neftni qisqa fraksiyalarini zichligi, ularning tarkibidagi 
uglevodorodlarning turiga bog‗liqdir. Masalan, utlevodorodlarning molekulasida 6 
ta uglerod atomi bo‗lsa, (geksan, metilsiklopentan, siklogeksan va benzol), ular 
68,7° dan to 81
0
С gacha qaynaydi, nisbiy zichligi 0,660, 0,749, 0,779 va 0,879.
Molekula massasi — moddaning eng asosiy fizikaviy — kimyoviy 
ko‗rsatkichidir. Bu ko‗rsatkich neft fraksiyalarini tarkibiga kiruvchi moddalarning 
o‗rtacha molekula massasini belgilab beradi. Bu ko‗rsatkich neftni qayta ishlash 
uskunalarini hisoblashda muhim ahamiyatga ega. Bu ko‗rsatkich yordamida 
neftning tarkibi to‗g‗risida tasavvurga ega bo‗lamiz. Molekula massasi 
moddalarning qaynash xaroratlari bilan bog‗liq va bu ko‗rsatkich neft 
mahsulotlarini bir qancha ko‗rsatkichlarining tarkibiga kiradi.