3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Ҳуқуқ принциплари ҳуқуқнинг ижтимоий тартибга солувчи (регулятор) сифатидаги моҳиятини ифодаловчи раҳбарий ғоялар, бошланғич асослар, етакчи мезонлардир.
Аввало Конституция ва қонунларда ифодаланадиганҳуқуқ принциплари кейинчалик жамиятнинг бутун сиёсий-ҳуқуқий ҳаётига, мамлакат ижтимоий тизимига тўлалигича сингиб кетади. Улар нафақат ҳуқуқнинг моҳиятини, балки унинг мазмунини тавсиф- лайди, унинг ички тузилиши, статик ҳолати билан бир қаторда, ҳуқуқни қўллаш жараёнини, ҳуқуқ фаолиятининг динамикасини акс эттиради. Ҳуқуқ принциплари норматив ҳужжатларни тайёр- лашнинг бутун жараёнига, уларни қабул қилиш ва чиқариш, ҳуқу- қий талабларга риоя этиш кафолатлари ўрнатилишига ниҳоятда катта таъсиркўрсатади. Мазкур жараёнлар учун машъал бўлиб хизмат қилади. Шу боисдан ҳуқуқ принциплари ўзига хос таянч тузилма бўлиб, унга нафақат ҳуқуқ нормалари, институтлари ёки тармоқлари, балки бутун ҳуқуқ тизими асосланади.
Ўз моҳияти ва табиати жиҳатидан ҳуқуқ принциплари тасодифий эмас, балки жамиятнинг иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий тизими томонидан бевосита белгиланади. Бундан ташқари, улар мазмунига мамлакатда мавжуд давлат ва ҳуқуқ, хукмрон сиёсий ва давлат режими, жамият сиёсий тизимининг қурилиши ҳамда амал қилиши тамойиллари ўз таъсириниўтказади¹.
Ҳуқуқ принциплари, одатда, бевосита қонун ҳужжатларида (конституция ва жорий қонунларнинг муқаддимасида, моддаларида) мустаҳкамланади; баъзан ҳуқуқ нормаларининг мазмунидан келиб чиқади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг муқаддимасида инсон ҳуқуқлари ва давлат суверенитети ғояларига содиқлик принципиўз аксини топган.
Ҳуқуқ принципларининг мазмуни, намоён бўлиш жабҳаси ва хусусиятларига қараб турли мезонлар асосида таснифлаш мумкин. Масалан, ҳуқуқнинг типи ва ҳаракатланиш кўламига қараб қулдорчилик, феодал, буржуа ва социалистик ҳуқуқ принциплари ҳақида гапириш мумкин. Шунингдек, ҳуқуқ принциплари ўз табиатига кўра ижтимоий-иқтисодий, сиёсий, мафкуравий, аҳло- қий, диний ва махсус-юридик турларга бўлинади. Ҳуқуқшунос- ликка оид адабиётда умумий ва махсус, соҳавий ва тармоқлараро принциплар тўғрисида фикр-мулоҳазалар мавжуд.