3-ma’ruza. Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan sex tarmoqlarining sxemalari. Sanoat korxonalari elektr ta’minoti tizimida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash masalalari

Reaktiv quvvat istexmolini kamaytirish usullari. 
Korxona va sexlar bo„yicha tizimdan olinadigan reaktiv quvvat iste‟molini kamaytirish 
uchun kuchlanishi 1000 V gacha va 1000 V dan yuqori kondensator batareyalari (KB), yuqori 
kuchlanishli sinxron dvigatellar (SD), sinxron kompensatorlar va reaktiv quvvatning statik 
manbalari ishlatiladi. Bundan tashqari texnologik mexanizmlarning va elektr qurilmalarining 
ishlash jarayoniga va tuzilishiga ta‟sir qilib, reaktiv quvvat iste‟molini kamaytirish mumkin. 
ETS ni loyixalash va ishlatishda reaktiv quvvat o„rnini qoplash uchun 2 xil tadbirlar ishlatiladi :
1).Maxsus reaktiv quvvat manbasi ishlatilgan xolda uni qoplash;
2).Maxsus manba ishlatmasdan texnologik jarayonga, elektr qurilmasi konstruksiyasiga 
va parametrlariga ta‟sir qilib o„rnini qoplash tadbirlari.
Shu tadbirlarini ko„rib chiqamiz :
1). Mexanizm yoki stanokdagi asinxron dvigatelning salt yurish vaqtini cheklash. Chunki, 
AD salt yurganda asosan reaktiv quvvatni iste‟mol qiladi va uning quvvat koeffitsienti cos

kichik qiymatga ega. Shuning uchun salt yurish vaqti 10 sekunddan ortiq bo„lgan dvigatelni 
tarmoqdan avtomatik uzuvchi moslama o„rnatiladi.
2). Mexanizm konstruksiyasi imkon bersa, yuklash koeffitsienti kichik bo„lgan AD larni 
kichikrok quvvatli dvigatelga almashtirish.
Bunda dvigatelning yuklanish koeffitsienti Kyu<0.45 bo„lsa, katta quvvatli dvigatelni 
kichik quvvatlisi bilan iqtisodiy xisoblar bajarmasdan almashtirish mumkin. Agar 0.45

K
yu
<0.7 
bo„lsa, texnika - iqtisodiy hisoblar asosida almashtirish mumkin. 
3). Kam yuklangan AD va SD larni stator cho„lg„amlariga beradigan kuchlanishni 
kamaytirishi yo„li bilan reaktiv quvvat iste‟molini qisqartirish. Buni nominal kuchlanishda 
cho„lg„amlari uchburchak usuliga ulanadigan 4A seriyasidagi dvigatellar uchun qo„llash 
mumkin. 
4). Imkoni boricha doimiy ish rejimiga ega mexanizmlarda o„rnatilgan AD larni SD lar 
bilan almashtirish (nasoslar, kompressorlar, ventilyatorlar). Chunki, SD reaktiv quvvatni 
istexmol qilmasdan, o„zi ishlab chiqarib, tarmoqqa berishi mumkin.
5). O„zgarmas ish rejimli mexanizmlar uchun (katta quvvatli nasoslar, kompressorlar, 
ventilyatorlar uchun) yangidan loyixalash davrida SD o„rnatishni ko„zda tutish. 
Yuqoridagi tadbirlarni bajarish uchun kapital mablag„lar kam sarflanadi. Shuning uchun 
ularni birinchi navbatda bajarib, so„ngra zarur bo„lsa reaktiv quvvatning maxsus manbalarini 
qo„llash mumkin.