3-ma’ruza. Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan sex tarmoqlarining sxemalari. Sanoat korxonalari elektr ta’minoti tizimida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash masalalari

P
P
P
K
P
K
P
2
bu erda 

R
sq
- sovutish qurilmasining iste‟mol qiladigan aktiv quvvat - Kz 

0.7 bo„lganda 
xisobga olinadi. 
Ma‟lumotnomalarda 

R
k,vn-nn
,

R
k,vn-sn 
va 

R
k,sn-nn
qiymatlari berilgani uchun xar bir 
cho„lg„amdagi quvvat yo„qotishlari quyidagi formulalar yordamida topiladi:
 
2
P
.
.
.
`
К.ЮК
нн
сн
к
нн
вн
к
сн
вн
к
Р
Р
P










(3.20) 
2
P
.
.
.
`
К.УК
нн
вн
к
нн
сн
к
сн
вн
к
Р
Р
P










2
P
.
.
.
`
К.ПК
нн
вн
к
нн
сн
к
сн
вн
к
Р
Р
P










Qolgan xisoblar xuddi 2 cho„lg„amli transformator singari bajariladi. 
Ikkiga bo„lingan PK cho„lg„amli transformatorda PK cho„lg„amining ikki qismi xam 50 
% dan yuklamaga mo„ljallangan ( YUK

100%, PK1

50%, PK2 

50%).
PK 
cho„lg„amlari ikki xil usulda joylashtiriladi. Agar PK cho„lg„amning ikkala qismi transformator 
sterjenida ustma-ust o„ralgan bo„lsa (3.10–rasm,a), ular orasida kuchli magnit aloqasi bo„ladi va 
almashtirish sxemasidagi qarshiliklari nolga teng. Transformatorning barcha qarshiligi YUK 
cho„lg„amining shoxida to„plangan (3.10 - rasm,b).
3.10, b - rasmdagi almashtirish sxemasi uchun quyidagilarni yozish mumkin: 
Z
k,1,2
= Z
k,1,3

Z
k,2,3
; K
r

0; Z
1
= Z
k.skvoz
3.10 – rasm. PK cho„lg„amining joylashish sxemalari. 
3.10,v - rasmda PK cho„lg„amlari sterjenning yuqorisida va pastida joylashgan bo„lib, ular 
orasida magnit aloqasi yo„q va transformatorning xamma qarshiligi PK cho„lg„ami shoxlarida 
joylashgan.
BPP transformatorlari PK cho„lg„amlari “v” va “g” rasmlaridagidek bo„lsa, cho„lg„amlar 
yuklamalari bir-biriga xech ta‟sir ko„rsatmaydi. Bunda bir cho„lg„amga tez o„zgaruvchan 
yuklamalar, ikkinchi cho„lg„amga osoyishta yuklamalar ulanadi.
Ventilli o„zgartgich uchun “a” va “b” - sxemalari ishlatiladi, chunki bunda qisqa 
tutashuv toklari va ventillar kommutatsiyasidagi tokning o„zgarish tezligi di/dt cheklanadi. Bu 
sxema uchun bo„linish koeffitsienti K
r
quyidagicha topiladi : 
K
r
= U
k,pk1-pk2
/[U
k, yuk-(pk1+pk2)
]=Z
k,2,3
/Z
k,o„tuvchi
, (3.21) 

---

K
r 
- koeffitsienti PK cho„lg„amlari orasidagi o„zaro aloqani ko„rsatadi. 
Podstansiyani kengaytirish va rekonstruksiya masalalari 
BPP ni kengaytirish masalasi elektr yuklamalari yaqin kelajakda o„sishi mumkin bo„lgan 
korxonalarda mavjud bo„ladi. Yuklamalar yangi sexlarning qurilishi va yangi, elektr energiyasini 
ko„proq ishlatuvchi texnologiyalar ishga tushganda o„sadi. Bu xollarda BPP 
transformatorlarining poydevori quvvatlar qatorida 1 qadamga ortiq quvvatli transformatorga 
mo„ljallanib quriladi. Masalan. agar 2 x 6 300 kVA bo„lsa, poydevorlar 2 x 10 000 kVA li 
transformator uchun bajariladi. Ba‟zan 3-transformator va uning TQ si uchun joy podstansiya 
rejasida ko„rsatiladi.