3-ma’ruza. Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan sex tarmoqlarining sxemalari. Sanoat korxonalari elektr ta’minoti tizimida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash masalalari

 
 
3.1. Sex tarmoqlarida foydalaniladigan sxemalarning xususiyatlari. Radial sxemalar. 
Magistral sxemalar. Aralash sxemalar. Yoritish sxemalari. Ishchi va favqulotada yoritish. 
Magistral sxema turlari. 
 

---

Sex elektr tarmoqlari asosan radial, magistral va aralash sxemalari bo„yicha bajariladi. 
Aloxida elektr ishlatuvchini ta‟minlovchi tarmoqning uchastkasi tarmoqlanuvchi (otvetvlenie) 
deyiladi. EIlar guruxini yoki RPlar guruxini ta‟minlovchi liniya magistral deyiladi. Radial 
sxemada (3.1-rasm) sex podstansiyasi (TP) ning tarqatish qurilmasidan bosh tarqatish
punktlari (BTP) ga ta‟minlovchi magistrallar, ikkilamchi tarqatish shkaflarining (TSH) ga bosh 
BTP dan ikkilamchi magistrallar, TSH dan dvigatellarga tarmoqlanuvchi liniyalar o„tkaziladi.
Sof magistral tarmoq “transformator-magistral” bloki sxemasida qo„llaniladi. Bu sxemada TPda 
tarqatish qurilmasi o„rnatilmaydi, magistral shinali o„tkazgich KTP (komplekt transformator 
podstansiyasi) ning kirish shkafidagi “Elektron” turidagi avtomatga ulanib, to„g„ri sexga 
kiritiladi. Magistral shinali o„tkazgich trassasi bo„yicha unga tarqatuvchi shinali o„tkazgichlar
ulanadi. Tarqatuvchi shinali o„tkazgichlarga quvvati Rn

80

100 kVt li dvigatellar ulanadi. 
Quvvati 80

100 kVtdan ortiq dvigatellar to„g„ri magistral shinali o„tkazgichga ulanadi (2.2-
rasm). 
Bitta liniyaga ketma-ket bir nechta dvigatel yoki tarqatuvchi shkaflar ulansa, ”zanjir” 
sxemasi hosil bo„ladi. Bunday xar bir magistral liniyaga 3-4 ta EI ulanishi mumkin. Aralash 
tarqatish sxemasida tarqatuvchi shinali o„tkazgichlar TP ning RP siga kabellar yordamida 
ulanadi. Bu sxemaning boshqa variantida magistral shinali o„tkazgichga tarqatuvchi punktlar 
ulanadi. Sex elektr ta‟minoti sxemasini tanlash muxim masalalardan biridir. Bu sxemani 
tanlashda quyidagilar xisobga olinadi: 
3.1 - rasm. Radial sxema. 
ORP1 – ORP2 – oraliq tarqatish punktlari; IRP – IRP6 – ikkilamchi tarqatish punktlari. 
Т
П 
0,4-0,69 кВ 
ОРП
1 
ИРП1 
ИРП6 
ОРП2 
Истеoмолчиларга 
Истеoмолчиларга 
ТП 
ШРА
1 
ШРА2 
ШРА 3 
ШРА4
3 
РП 
ШМА 

---

3.2 - rasm. Magistral sxema. 
SHMA – magistral shinali o„tkazgich; SHRA1 – SHRA4 – tarqatuvchi komplektr shinali 
o„tkazgichlar; RP- tarqatish punkti. 
1).Sex podstansiyasi transformatorlarning soni va quvvati; 
2).Sexdagi EI larning quvvatlari (toklari) va ularning sex rejasida joylashuvi va 
ishonchlilik bo„yicha toifasi; 
3). Quvvati 80

100 kVt va undan ortiq bo„lgan EI lar mavjudligi (ular TP ning RP siga 
bevosita ulanadilar); 
4). Sex xonasining muhit sharoiti. 
Bundan tashqari tanlangan sxema iqtisodiy afzal bo„lishi kerak. Buni aniqlash uchun 
texnika-iqtisodiy hisoblar bajariladi. Bu hisoblar texnika talablariga javob beruvchi 2 va undan 
ortiq variantdagi sxemalar mavjud bo„lsa bajariladi. Mashinasozlik va to„qimachilik 
korxonalarida radial (kabellar va tarqatish punktlari bilan bajariladi) xamda magistral (komplekt 
shinali o„tkazgichlar bilan bajariladigan) 2 ta variantda ko„rib chiqiladi. Bu yerda texnik - 
iqisodiy hisoblar qilinadi. Kimyo va neftni qayta ishlashda kabel va tarqatish punktlaridan 
tuzilgan radial sxema ishlatiladi, shuning uchun sxema tanlashda texnik iqtisodiy hisoblar 
qilinmaydi. Sex elektr tarmoqlarini qurish uchun kabellar va izolyatsiyali simlar, tarqatish 
punktlari, komplekt shinali o„tkazgichlar ishlatiladi.