3. Маъруза: Атом-абсорбцион спектроскопия. Атом ютилиш спектроскопияси

АТОМ – АБСОРБЦИОН СПЕКТРОМЕТР

Атом-абсорбцион спектрометр ютиладиган нурланишни чиқарувчи ёруғлик манбаи, эркин атомлар манбаи (намунани атомлаштиргичга киритиш системаси билан бирга), дисперсияловчи оптик система, детектор ва маълумотларни тўплаш, ишлаб чиқиш ва тузатиш учун хизмат қилувчи электрон қисмлардан иборат (3.4-расм). Эркин атомлар ёруғлик манбаи ва детекторнинг орасида (йўлида) ҳосил қилиниши керак.

Атом-абсорбцион спектроскопияда ишлатиладиган нурланишлар, одатда валент (оптик) электроннинг биринчи қўзғалган ҳолатдан асосий ҳолатга ўтиши натижасида ҳосил бўлади. Бундай ўтишлар натижасида резонанс чизиқлар деб аталувчи интенсив нурланиш ҳосил бўлади.
Масалан, алюминий билан бўлган ҳолда, кўпинча эркин атомнинг 3p ва 3d сатҳлари орасидаги ўтишлар натижасида чиқадиган тўлқин узунликлари 309,28 ва 308,22 нм бўлган нурлар чиқади.



3.4-расм. Атом -абсорбцион спектрометрнинг принципиал схемаси. 1-нурланиш (ёруғлик) манбаи; 2-атомлаштиргич; 3-намуна; 4-ёнувчи газ ва оксидлови; 5-монохроматловчи система; 6-детектор; 7-маълумотларни тўплаш ва қайта ишлаш; 8-маълумотларни босиб чиқариш.


ОПТИК (СПЕКТРАЛ) ХАЛАҚИТЛАР

АЮС да ҳам худди АЭС дагидай анализ натижаларини бузилишига сабаб бўлувчи турли ҳодисалар (эффектлар) кузатилади. АЮС да фон ҳосил қилувчи ёруғликнинг нурланиши ва ютилиши асосий оптик (спектрал) халақитлар ҳисобланади.

Фоннинг нурланиши. АЮС да атомизатор фони нурланишини, манбадан келаётган ёруғлик оқимини модуляциялаш (интенсивликни даврий ўзгартириш) орқали бартараф қилиш (компенсациялаш) мумкин.

Модулятор деб аталувчи махсус механик ёки электр қурилма ёрдамида нурланиш (ёруғлик) оқими намунага даврий импульслар кўринишида йўналтирилади. Атомизатордан чиқаётган ёруғлик оқимининг вақтга боғлиқлик диаграммаси 3.5 - расмда кўрсатилган. Манба намунани ёритган вақтда яъни, вақтнинг лаҳзасида ва интенсивликларнинг йиғиндиси ( ) қайд қилинади. Вақтнинг лаҳзасида эса фақат фоннинг нурланиши қайд қилинади. нинг тузатилган (тўғриланган) қиймати эса буларнинг фарқи кўринишида топилади.