3 bob. Bo’sh zaminlarini sun’iy mustahkamlash usullari 13. Umumiy ma’lumotlar

Elektr yordamida qotirish usuli Reys F.F. (1809 y.) kashf etgan loyli gruntlardagi suvning elektrosmotik harakatiga asoslangan. Ma’lumki, loyli grunt zarralarini ko‘p miqdordagi suv qobiqlari o‘rab turadi. Ularda doimo turli kimyoviy elektr jarayonlar yuz berib, tabiiy bosimlar ta’sirida loylar asta-sekin yumshoq holatdan yarim qattiq, so‘ng qagtiq holatga o‘zgarib turadi.
Agar loyli gruntga o‘zgarmas elektr toki ta’sir ettirish jarayonida mahkamlovchi suyuq qorishma yuborilsa, yuqoridagi jarayon jadallashadi. Unda musbat o‘tkazgichdan (katod) manfiy (anod) tomon sari suv harakati boshlanadi. Shu bilan birga muallaq holatdagi mayda zarralarning oqib kelishi natijasida musbat o‘tkazgich atrofidagi suvning quyqalanish holatini kuzatish mumkin. Katoforez deb nomlanuvchi mazkur holat suv qobig’idagi moddalarni o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lib, vaqt o‘tishi bilan asta- sekinlik bilan loylarni qotishiga olib keladi.
Elektr toki yuborish jarayonida grunt qa’riga o‘rnatilgan anod quvirlari yordamida yig‘ilgan suv so‘rib olinadi. Bu vaqtda qotishni tezlashtirish maqsadida katod quvirlari orqali suyuq sopol yuboriladi. Shuning uchun ham grunt qa’riga kiritilgan barcha quvirlar serteshik bo‘lishi lozim.
Amalda o‘tkazilgan tajribalar elektr yordamida qotirish usulidan sizdirish koeffitsiyenti kechayu-kunduzda 0,01 metrdan kam bo‘lgan loylarni mustahkamlashda foydalanishiing afzalligini isbotladi.
Sun’iy mo‘mlar yordamnda gruntni qotirish usuli Rossiyaning “Zamin va yer osti inshootlari ilmiy tadqiqot ilmgohi” (NIIOSP) olimlari tomonidan 1956 yilda amaliyotga tadbiq etilgan. Bu usul yordamida, asosan, qumlar va lyossimon gruntlar qotiriladi.
Hozirgi vaqtda karbomid va furfurol kabi mo‘m turlari ushbu maqsadda keng qo‘llanilmoqda. Suniy ravishda hosil qilinuvchi ushbu mo‘mlarning tarkibi ancha murakkab. Tashqi ko‘rinishdan to‘q qora rangli suyuq holatdagi ushbu mo’mlar suvda oson erish xususiyatiga ega. Bunday mo‘mlar yordamida qotirilgan gruntlarning mustahkamligi 1,0-5,0 MPa oralig‘ida o‘zgaradi.
Gruntga yuborishdan oldin mo‘mlar suv bilan aralashtiriladi, natijada ularning yopishshqoqlik hususiyati kamayib, grunt g‘ovaklariga oson kiradi. Suyuq mo’mlarni grunt g’ovaklariga yuborish yuqoridagi usullardagidek maxsus moslamalar yordamida olib boriladi. Bunda suv sizdirish koeffitsiyenti kechayu kunduzda 0,5-5,0 metr bo‘lgan qumlarda va 0,1-2,0 metrli lyossimon gruntlarda samarali natijaga erishiladi.
Gruntga yuborilgan mo‘mlarga tuz kislotasining 2-5% qorishmasi qo‘shilsa ularning qotish jarayoni birnecha martaga tezlashadi. Mo‘mlar yordamida qotirish ko‘lami 0,6-1,0 metr oraliqda yuz beradi.