3. Bólim. Basım ayırmashıqları ózgermes sarıpınıń ólshegishleri

Bólim. Elektr qáddi ólshegishler.



Joba:

1. 
   Sıyımlıqlı qáddi biyikligin ólshegish
   

2.Radioizotoplı hám ultrasesli qáddi ólshegishler.
3.Radiotolqınlı hám termokonduktometrlı qáddi ólshegishler
4.SHashılıwshań zatlardıń qáddin ólshew.

Elektr qáddi ólshegishlerde suyıqlıq qáddiniń jaǵdayı qándayda bir elektr signalına ózgertiriledi. Elektr qáddi ólshegishler arasında eń kóp tarqalǵanı sıyımlıq, induktiv hám aktiv qarsılıqlardıń ózgeriwine muwapıq bolǵanına tiykarlanǵan áspablar.

Suyıqlıq qáddi biyikliginiń ózgeriwi menen baylanıslı tárizde elektrodlar arasındaǵı elektr sıyımlıq ózgeriwine tiykarlanǵan áspab-sıyiımlıq qáddi ólshegish deyiledi.



a) b)
5.2.1-súwret. Sıyiımlıqlı qáddi biyikligi ólshegishiniń sxeması.
a-sterjen tipinde; b-silindrik tipind; 1-ıdıs; 2-elektrod;
3-elektron kúsheytgish; 4-ólshew áspabı.

Qáddi biyikligi ólsheniwi kerek bolǵan suyıqlıqlı ıdıs 1 ge izolyasion material menen qaplanǵan elektrod 2 túsiriledi. Elektrod ıdıs diywalları menen birgelikte silindrik kondensatordı payda etedi, onıń sıyiımlıqlı suyıqlıq qáddi ózgeriwi menen ózgeredi. Sıyımlıqtıń úlkenligi elektron kúsheytgish 3 arqalı kúsheytirilip, signalizator yamasa ólshew áspabı 4 ke uzatıladı.

2. 
   Radioizotoplı qáddi ólshegishler.
   

Bulardıń islew prinsipi jutıw qábilietli hár qıylı bolǵan eki ortalıqtan ótip atırǵan nurlardıń belgilep alınıwı hám ortalıqlardıń shegarası ózgeriwi menen nurlanıw ózgeriwine tiykarlanǵan (5.2.2-súwret).



5.2.2-súwret. Radioizatoplı qáddi ólshegishtiń prinsipial sxeması.

Bárshe radioizatoplı qáddi ólshegishlerdiń tiykarǵı bólekleri nurlanıw deregi hám nurlardı qabıl etiwshi áspablardan ibarat. Nurlanıw deregi retinde ózinen j nurlar shıǵaratuǵın S₀⁶⁰,Ss37,Se75 hám basqa zatlar isletiledi. Qabıl etiwshi áspab retinde Geyger-Myuller schyotchigi yamasa yarım ótkizgishli detektorlar isletiledi. Detektor shıǵıwda payda bolǵan impulsler elektron kúsheytgish arqalı kúsheytiriledi hám qáddi ózgeriwine muwapıq elektr signalına aylanadı. Silindir inert gaz menen toltırılǵanı ushın esaplaǵısh shınjırında tok bolmaydı. Esaplaǵıshqa radioaktiv nur tásir etip, ondaǵı inert gaz ionlanıwı baslanǵanda esaplaǵısh 2 hám rezistor 4 shınjırında tok payda boladı. Gazdıń ionlanısıwı bolsa radioktiv nurlanıw deregi menen esaplaǵısh arasına ornatılǵan rezervuar ishindegi suyıqlıq yamasa shashılıwshań zattıń biyikligine baylanıslı tárizde ózgeredi. Rezervuardaǵı suyıqlıq biyikligi nur jolın tolıq tossa, rezistordan ótetuǵın tok 0 ge jaqın boladı. Suyıqlıq biyikligi páseyiwi menen rezistor shınjırında tok kóteriledi. Rezervuar ishindegi suyıqlıq biyikligi sol rezistordaǵı 4 kernew muǵdarı menen ólshenedi. Sońınan 5 elektron kúsheytgish járdeminde kúsheytirilip 6 ólshew áspabına uzatıladı. Kemshiligi: bárshe radioizatoplı áspablar tiri organizmge zıyan jetkeredi. Artıqmashlıǵı: bul áspablar menen agressiv suyıqlıq hám shashılıwshań zatlardıń qáddin ólshew múmkin. Bularǵa temperatura, ıǵallıq, elektr ótkeziwsheńlik, tıǵızlıq hám basqa fizik shamalar baylanıslı emes.

2.