3-Amaliy mashg‘ulot: Internet dasturiy ta`minoti. O’zbekistonda mavjud provayderlar ro’yxati va ularning imkoniyatlari

WinDjvu dasturi Arxivator dasturlar

Internetda tarqatilayotgan fayllarning ko`pchiligi siqilgan holda bo`ladi. Bunday faylni tarmoqdan tortib olingandan so`ng, uni arxivator dasturi yordamida avvalgi normal holatiga keltirish zarur. Arxivator – ma'lumotni siqib va yana qayta tiklaydigan dasturga aytiladi. Eng mashhur arxivatorlar: WinZip va WinRar hisoblanida. Ikkalasi ham bir xil xizmatni bajaradi. Faqat, dasturlarni kompyuteringizga yangi versiyalarini o`rnatishni tavsiya etamiz, aks holda sizning arxivatoringizdan yangiroq dastur arxivni hosil qilgan bo`lsa, fayllarni ocha olmay qolasiz.

Internet - bu umumjahon xalqaro tarmog`i bo`lib, undagi ko`p foydali ma'lumotlar ingliz, rus va boshqa jahon tillarida yozilgan. Agar siz chet tillarini bilmasangiz, unda sizga tarjimon dasturlar yordam beradi. Bunday dasturlardan quyidagilarni tavsiya qilish mumkin: Prompt, Socrat, Stylus, Spells.

Prompt - tarjimon dasturi


Internetda ishlashni ta'minlovchi dasturlar
Hozirgi kunda internetning WWW xizmati kundan-kunga rivojlanib mukammal ma'lumotlar manbaasiga aylanib bormoqda. Uning yordamida istalgan sohada, istalgan mavzuda va istalgan vaqtda ma'lumotlarni qidirib topish, ulardan foydalanish, zarur bo`lsa ulardan nusxalar olish mumkin. Internetning ushbu xizmat turidan foydalanish uchun avvalo mijoz kompyuterida xuddi shunday imkoniyatlarni yaratib beruvchi maxsus dastur ta'minoti bo`lishi zarur. Bunday dastur ta'minoti brouzerlar (browsers) deb ataladi.
Eng birinchi brouzer CERN (Evropa Fizika Tadqiqotlari Markazi) xodimi Tim Berner tomonidan kashf qilingan. Eng birinchi grafik ma'lumotlarni ekranda aks ettiruvchi brouzer Mosaic Amerikaning NSCA (Milliy Super Hisoblash Markazi)da Mark Andrisson va bir necha talabalar tomonidan ishlab chiqilgan. Brouzer bu inglizcha so`z bo`lib ko`rishni ta'minlash, ya'ni ko`rsatish ma'nosini anglatadi. Dunyodagi eng ko`p foydalaniladigan brouzerlar Netscape Communication va Internet Explorer hisoblanadi.
Bugungi kunda Netscape hamda Internet Explorer dan tashqari yana ko`plab Opera, FMSD Friadna, MS ICE, Webcelerator, AtGuard, AdWiper kabi brouzerlar mavjuddir. Brouzerlarga qo`yiladigan asosiy talablardan biri, bu internetning WWW xizmatidagi ma'lumotlar joylashgan veb sahifalarini, qaysi texnologiya yordamida ishlashidan, hamda qaysi dasturlash tilida yozilganidan qadiy nazar, undan to`liq foydalanish imkoniyatlarini yaratib berishdir. Bu talabga hamma brouzerlar ham javob bera olmaydi. Bunga misol qilib Netscape Communicator ning Microsoft kompaniyasining mahsuloti bo`lgan Visual Basic Script tili qo`llanilgan veb sahifalarni ekranda aks ettira olmasligini keltirish mumkin.
Internet Explorer brouzeri esa ixtiyoriy veb sahifani hech qanday muammolarsiz ko`rish va undan to`liq foydalanish imkoniyatini yaratib beradi. Opera brouzerining muhlislari esa uni juda ham ixcham hajmda ekanligi uchun yaxshi ko`rishadi. Chunki bu brouzer kompyuter tashqi xotirasida atiga 13 Mb gina joyni egallaydi xolos. Uning juda ham tezkor ishlashi va ko`plab Netscape ishlaydigan plug-in lar Macromedia flash, Acrobat reader, Cosmo rlayerlarni o`zida aks ettira olishi unga bo`lgan qiziqishga sabab bo`lmoqda. Netscape ning imkoniyatlari ham o`ziga xosdir. U olinayotgan informatsiya haqidagi doimiy ma'lumot, aloqa kanallari sekin ishlaydigan joylarda juda ham qo`l keladi. Bundan tashqari brouzer o`zida pochta xizmatidan foydalanish yo`lga qo`yilganligi juda ham foydalanuvchilarga qulaydir. Yana dasturda internetdagi boshqa foydalanuvchilar bilan suhbatlashishni ta'minlovchi dastur ham o`rnatilgan.
Internet Explorer dan asosan Windows OS dan doimiy foydalanuvchilari ko`proq foydalanishadi. Chunki Microsoft kompaniya­sining bu mahsulotlari bir-biri bilan hech qanday xatolarsiz ishlaydi. Brouzer oldin ko`rilgan sahifalarni qayta qurish, ya'ni kundalikda qurilgan sahifalarni kayta ochish imkoniyatiga ega. Internet tarmog`idagi ko`plab ma'lumotlardan foydalanishda chegaralar qo`yish, xavfli veb sahifalar haqida ogoxlantirish kabi imkoniyatlari ham mavjud. Brouzerlarga qo`shimcha o`rnatiladigan qidiruv serverlari yoki eng ko`p foydalaniladigan veb sahifalarning maxsus to`plam-lari ham foydalanuvchiga kulaylik yaratadi.
WWW tarmog`idagi ma'lumotlardan foydalanish uchun faqatgina brouzerlarning xizmati kamlik qiladi. Ya'ni audio hamda video ma'lumotlarni aks ettiruvchi tezkor dasturlar ham mavjuddir. Bu dasturlar serverlarda joylashgan yoki to`g`ridan-to`g`ri uzatilayotgan audio hamda video ma'lumotlardan foydalanishga imkoniyat yaratadi. Real player, Quck player, Cosmo player, Media player 2 shu vazifani bajarishadi.
Hozirgi kunda O`zbekistonda ham internet texnologiyalarini rivojlanishi natijasida xohlagan radiokanallarning eshittirishlarini internet orqali tinglash mumkin. Avvaliga brouzer yordamida kerakli radiokanalning veb sahifasi topiladi va undan so`ng eshittirish to`g`ridan-to`g`ri inter­net tarmog`iga uzatilayotgan kanalga bog`lanadi. Shunda operatsion sistemada mavjud bo`lgan pleyerlardan biri ishga tushishi natijasida, foydalanuvchi ushbu radiokanalni tin­glash imkoniyatiga ega bo`ladi.
Katta hajmdagi ma'lumotlarni saqlash va ularni masofadagi kompyuterlarga uzatish uchun xizmat qiluvchi internetning FTP xizmatidan ham brouzerlar yordamida foydalanish mumkin. Lekin maxsus FTP mijoz dastursi komp­yutera o`rnatilgan bo`lsa, bu juda ham qo`laydir. FTP serverda yangi papka yaratish hamda unga ma'lumotlarni joylashtirish va ularni qayta ko`chirib olish mumkin. Bu jarayonlarni bajarishda FTP mijoz dasturlari qo`l keladi. WWW xizmatida masofadan suhbatlashish imkoniyatini yaratuvchi chat dasturlari, uzoq masofadagi do`stlar bilan suhbatlashishda telefon aloqasi o`rnini bosmoqda. Buning uchun internetga bog`langan kompyuterda tovush karnaylari hamda mikrofonlar bo`lishi kifoya.