3- mavzu: Oqsil molekulalariga aminokislotalarning o’zaro bog’lanish usullari. Peptitlar va ularning roli. Oqsillarning sinflari Reja

Proteinlar, ular uzun aminokislotalar bloklaridan qurilgan limerslar, 
moddalarning eng katta qismini tashkil qiladi hujayralar (suvdan keyin). Ba'zi 
oqsillar ishlaydi katalitik funktsiyaga ega (fermentlar), boshqalar tarkibiy 
elementlar, retseptlar sifatida xizmat qiladi o'zgarishga jalb qilingan tori yoki 
tashuvchilar moddalarni hujayraga va tashqariga o'tkazish. Sinkaplar, ehtimol 
ularning xilma-xilligi bo'yicha eng ko'p va barcha turdagi biomolekulalar 
orasidagi funktsiyalar. Hammasi ma'lum bir hujayrada ishlaydigan oqsillar 
deyiladi hujayraning proteomi. ( Д. Нельсон, М. Кокс. Основы биохимии 
ленинджера 2006 г, 46-48 стр ) 
2. Oqsillarning tuzilish darajalari. 
Oqsil molekulasida aminokislotalarning 
birin-ketin kelish tartibi oqsilning 
birlamchi strukturasi
deyiladi. Bu tartib nasliy 
bo`lib, genetik kod bilan belgilangan va o`zgarmas xolda avloddan-avlodga o`tadi. 
Birlamchi struktura oqsil molekulasining sodda tuzilish darajasi hisoblanadi. Unga 
bir aminokislotaning alfa- aminoguruhi bilan ikkinchi aminokislotaning alfa-
karboksil guruhi o`rtasidagi kovalent peptid bog`i yuqori darajada mustahkamlik 
beradi. 
peptid bog`i polipeptid zanjirning takrorlanuvchi qismi hisoblanadi va u bir 
qancha xususiyatlarga ega bo`lib, bu xususiyatlar faqatgina birlamchi strukturaning 
shakliga ega emas, balki polipeptid zanjirning yuqori darajada tuzilishiga ham ta’sir 
etadi: 
1) ko’lanarligi – peptid guruhga kiruvchi hamma atomlar bir tekislikda 
yotadi; 
2) ikki xil rezonans (keto – yoki enol) shaklda bo`lish imkoniyatiga ega; 
3) qo`shimcha guruhlar C-N-bog`larga nisbatan trans holatida bo`ladi; 

---

4) vodorod bog`larini hosil qilishi, har bir peptid guruhi boshqa guruhlar, shu 
jumladan peptid bog`lari bilan ikkita vodorod bog`i hosil qilishi mumkin. 
Hozirgacha o`n minglab oqsillarning birlamchi strukturasi aniqlangan. Hosil 
bo`lgan peptidning nomi aminokislota qoldiqlari nomidan tuziladi; bunda oxirgi 
aminokislotadan boshqa hamma aminokislota nomlarining oxiri “il” ga 
almashtiriladi, bunday nomlash N-uchki tomondan C-uchki tomonga qarab 
boshlanadi. Masalan, leysilfenilalanilglutamillizin. Oxirgi C-uchki aminokislotaning 
nomi o`zgarmasdan qoladi. 
polipeptid zanjirda mustahkam strukturalar (tekis peptid guruhlar) bo`lib, ular 
nisbatan harakatlanuvchi qismlar (-CHR) ga ega va u bog` atrofida aylanadi. 
polipeptid zanjirning bunday tuzilish xususiyati uning fazoviy shaklini tuzilishiga 
ta’sir etadi.