29-mavzu. Neoliberalizmning mohiyati va ahamiyati. Neoliberalizm konsepsiyasi F. Xayek va uning ijtimoiy-iqtisodiy

6.Monetarizm konsepsiyasi va uning asosiy qoidalari 
Monetarizm iqtisodiy ta
’limotlar tarixida keng tarqalgan mashhur va nufuzli 
oqimdir. Bu oqimning atoqli namoyandasi Chikago universitetining professori, iqtisodiy 
sohasida Nobel mukofoti sohibi 
Milton Fridmen (1912) 
hisoblanadi. Monetarizm 
(monetary - pul) - bu iqtisodiyotdagi tebranma harakatda pul hal qiluvchi ahamiyatga 
ega, deb tasdiqlovchi iqtisodiy fandagi oqim. Monetarizm - nafaqat pul t
o‘g‘risidagi 
ta
’limot. Bu maktab vakillarining diqqat markazida pul kategoriyasi, pul-kredit dastaklari 
turadi; ammo ularni pul mexanizmi, bank tizimi, pul-kredit siyosati, valyuta 
munosabatlari shunchaki qiziqtirmadi. Monetaristlar ularni pul massasi bilan ishlab 
chiqarish 
o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlash uchun tadqiq qildilar. Monetarizm keynschilar 
ta
’limotiga muqobil tarzda yuzaga kelgan bozor iqtisodiyotida pulni olqishlovchi 
nazariyadir. 
Bozor mexanizmi ustunligiga asoslangan M.Fridmen nazariyasiga k
o‘ra, erkinlik 
va xususiy tadbirkorlik 
o‘rtasida ichki bog‘liqlik mavjud. Faqat xo‘jalik erkinligi sharoitida 
siyosiy erkinlikka, iqtisodiy samaradorlikka va tenglikka erishish mumkin. Iqtisodiyotda 
nima qilish kerakligini millionlab kishilardan k
o‘ra davlat amaldorlarining yaxshi bilishi 
dargumon, deydi M.Fridmen. Davlatning x
o‘jalik jarayonlarga aralashuvi iqtisodiyotning 
o‘zini-o‘zi tartiblash tizimini buzishga olib keladi. Shuning uchun davlat pul va ishlab 
chiqarish barqarorligini ta
’minlagan holda, pul muomalasini nazorat qilish bilan 
cheklanmo
g‘i lozim. 

---

Monetarizmning asosiy qoidalari.
M. Fridmen konsepsiyasini tasavvur qilish 
uchun, uning tarafdorlari u yoki bu darajada q
o‘llab-quvvatlagan asosiy qoidalarni ko‘rib 
chiqamiz. 
Birinchi qoida - 
bozor x
o‘jaligining barqarorligini tan olish. 
Monetaristlar fikricha, 
bozor iqtisodiyoti 
o‘zining ichki xususiyatiga ko‘ra barqarorlikka, o‘zini o‘zi tartiblashga 
intiladi. Bozor raqobati tizimi mustahkam barqarorlikni ta
’minlaydi. Mabodo muvozanat 
buzilsa, 
baholar 
uni 
tuzatishning 
bosh 
vositasi 
b
o‘lib 
xizmat 
qiladi. 
Nomutanosibliklarning vujudga kelishi, odatda, ichki sabablar natijasida emas, balki 
tashqaridan b
o‘ladigan arashuvlar, davlat tartiblashidagi xatolar natijasi hisoblanadi. 
Bozor x
o‘jaligining barqarorligi to‘g‘risidagi ushbu qoida J.M. Keynsning 
iqtisodiyotiga davlat aralashuvining zarurligi t
o‘g‘risidagi tasdig‘iga qarshi qaratilgandir. 
Ikkinchi qoida - 
pul omilining muhimligi.
Iqtisodiyotga ta
’sir ko‘rsatuvchi turli 
dastaklar ichida pul dastaklari ustun q
o‘yiladi. Aynan ular (ma’muriy, baholar dastaklari 
emas, soliq tizimi emas) iqtisodiyotni a
’lo darajada barqarorlashtirishga qodir. 
Agar J.M.Keyns budjet siyosatini ancha aniq tezkor va natijasini oldindan bilish 
mumkin b
o‘lgan dastaklar sifatida baholagan bo‘lsa, M.Fridmen undan farqli ravishda, 
pul-kredit siyosatini ana shunday tavsiflaydi. Uningcha, (Keynsga qaraganda), pul-kredit 
siyosati iqtisodiy faollikni ancha kuchaytiradi. U pulni ishlab chiqarish, ish bilan bandlik 
va baholarni aniqlashda yagona bosh omil sifatida qaraydi. 
Pulning asosiy xususiyati uning likvidligida. Pulni xohlagan paytda almashtirish, 
unga har qanday tovarni sotib olish mumkin. M. Fridmen pul harakati (pul massasining 
o‘sish sur’ati) va yalpi ichki mahsulot o‘rtasida o‘zaro chambarchas bog‘liqlik amal 
qilishiga asoslanadi. Pul massasining 
o‘sish sur’atining tezlashuvi yoki sekinlashuvi faol 
ish yuritishda, ishlab chiqarishning sikli tebranishida aks etiladi. 
Uchinchi qoida - 
tartiblash joriy vazifalarga emas, balki uzoq muddatli vazifalarga 
m
o‘ljallangan bo‘lishi kerak.
Gap shundaki, pul massasidagi 
o‘zgarishlar natijasi asosiy 
iqtisodiy parametrlarda birdan aks ettirilmaydi, balki biroz vaqtdan keyin ta
’siri bilinadi. 
Odatda, lag (vaktincha uzilish) bir necha oyni tashkil etadi. U shu narsani bildiradiki, pul 
massasidagi 
o‘zgarishlar yalpi ichki mahsulotga birdan emas, balki bir oz vaqtdan 
(oydan) keyin ta
’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun pul siyosati joriy tartibdagi samaraga va 
qisqa muddatli 
o‘zgarishlarga mo‘ljallangan bo‘lmay, balki uzoq muddatli xarakterga 
ega.