29-mavzu. Neoliberalizmning mohiyati va ahamiyati. Neoliberalizm konsepsiyasi F. Xayek va uning ijtimoiy-iqtisodiy

 
4.L.Erxardning iqtisodiy islohotlari 
G
’arbda neoliberal yo‘nalish tarafdorlari ichida 
Lyudvig Erxard (1897-1977) 
alohida ajralib turadi. Uning bevosita ishtirokida 1950 yilga kelib G
’arbiy Germaniya 
krizis holatidan olib chiqildi va unda pul va iqtisodiy islohotlar amalga oshirildi. L.Erxard - 
iqtisodchi va yangi x
o‘jalik tartibi asoschisi hisoblanadi. 1945 yilning oxirida Bavariya 
iqtisodiyot vaziri etib tayinlangan L.Erxard Germaniya iqtisodiyoti 
«jiddiy tuzilmaviy 
qayta qurishga muhtoj
» deb ko‘rsatib beradi va real vaziyatdan kelib chiqqan holda 
t
o‘g‘ri ish yuritish zarurligini uqtirib o‘tadi. 
Uning ta
’kidlashicha, bozor iqtisodiyotidan rejali iqtisodiyotga o‘tish asosiy 
muammo hisoblanmaydi, chunki 
«balanslashuvga moyil iqtisodiyotdan qaytish oson», 
ammo 
«rejali iqtisodiyotni erkin bozor xo‘jaligiga aylantirish juda katta qiyinchiliklar bilan 
bo
g‘liq», chunki tabiiy muvozanatdan chetga chiqqan iqtisodiyotga birdan, o‘tish 
davrisiz, erkin bozor imkoniyatlarini yaratib berish qiyin. 
Urushdan keyingi Germaniya iqtisodiyoti juda qiyin ahvolga tushib qolgan. Ishlab 
chiqarish quvvatining uchdan ikkisi ishlamasdi. Narxlar muttasil oshib borgan, 
mamlakatda 
«qora bozor» xukmronlik qilgan. Aholining qo‘lidagi pul vositalari milliy 
mahsulot miqdoridan deyarli 
o‘n barobar ortiq bo‘lgan. 
Birinchi chora-tadbir 1948 yili iyunda 
o‘tkazilgan pul islohoti bo‘ldi va u bir butun 
Germaniya iqtisodiyotini isloh qilishda katta rol 
o‘ynadi. Yangi nemis markalarini eski, 
muomaladan chiqarilayotganlari bilan almashtirish birga (yangi marka) 
o‘n (eski marka) 
nisbatda amalga oshirildi. Ish haqi, pensiya, kvartira haqi t
o‘lash birga bir nisbatida 
amalga oshirildi. 
Har bir kishi qirq markadan oldi. Almashtirishdan keyin qolgan pulning bir qismi 
maxsus schyotlarda muzlatib q
o‘yildi. Bank tizimi isloh qilindi. Qo‘shimcha qurilgan 
chora-tadbirlar yangi inflyatsiya kelib chiqishning oldini oldi: dastlab eski valyutani yangi 
valyutaga almashtirish kursi amalda bir yangi marka 
o‘n besh eski markani tashkil etdi. 

---

Pirovard natijada pul massasi (naqd mabla
g‘lar va bank depozitlari) 14 martadan 
k
o‘proq kamaydi. 
Islohot puxta tayyorlangan b
o‘lib, u keskin va izchillik bilan o‘tkazildi. Islohotni 
tayyorlash va 
o‘tkazish ikki yilga yaqin davom etdi. Narx-navoning oshishi taxminan olti 
oy ichida t
o‘xtatildi. 1950 yil boshiga kelib ishlab chiqarish urushdan oldingi darajadan 
oshib ketdi. 
Iqtisodiy islohotning muvaffaqiyatli chiqishiga sabab nima? Uning asosiy sababi 
saqlanib qolingan moddiy bazaning mavjudligi, nisbatan arzon ishchi kuchi, aholining 
qondirilmagan talabining ishlab chiqarishga faol ta
’sir ko‘rsatishi bo‘ldi. Moliya va pul-
kredit tizimining barqarorlashuvi muvaffaqiyatga erishishning zarur shart-sharoiti 
hisoblandi. Keyin AQSh va G
’arbdagi boshqa rivojlangan mamlakatlarning moliyaviy va 
moddiy jihatdan q
o‘llab-quvvatlashi islohotning muvaffaqiyatli chiqishiga turtki bo‘ldi. 
Iqtisodiy yordam Marshall rejasi b
o‘yicha amalga oshirildi, shuningdek, oziq-ovqat, 
yoqil
g‘i, urug‘lik, o‘g‘it boshqa yo‘llar bilan ham yetkazib turildi. Germaniya iqtisodiyotiga 
Amerika transporti va Amerika armiyasining boshqa anjomlari keltirib berildi. Imtiyozli 
shartlar bilan Yevropa qayta tiklash dasturi Fondidan kreditlar ajratildi. 
Xukumatning boshqaruv tizimini 
o‘z qo‘lida ushlab turishi, o‘z vaqtida iqtisodiy 
kursni 
o‘zgartira bilishi ham muhim ahamiyat kasb etdi. Garchi o‘zining iqtisodiy 
liberalizmga moyilligini yashirmagan b
o‘lsa ham, L.Erxard «sof» liberal bo‘lgan emas. U 
tanlab olingan y
o‘ldan og‘ib ketmaslik uchun davlat dastaklaridan keng foydalandi. 
Davlat qiyinchiliklarni boshidan kechirayotgan tarmoqlarni, ayniqsa, toshk
o‘mir 
sanoatini, metallurgiya, elektroenergetikani q
o‘llab-quvvatladi. Investorlarga va 
tadbirkorlarga soliq imtiyozlari yaratilib berildi. 
L.Erxard va uning hamkasblari tomonidan olib borilgan islohot, Germaniya 
iqtisodiy taraqqiyoti uchun shart-sharoit yaratib berdi. U iqtisodiy q
o‘llanmalarga kiritildi 
va qarorlarni realizatsiya qilish, qayta tashkil etish vositalaridan va metodlaridan 
samarali foydalanish uchun qulay paytni topish namunasi sifatida qaraladi. 
Shu bilan birga, hech bir namuna real shart-sharoitlarni, maxsus xususiyatlarni 
hisobga olmagan holda universal yechim yoki tayyor sxema vazifasini 
o‘tashi mumkin 
emas.