|
1
Каримов И.А.
Соғлом халқ, соғлом миллатгина буюк ишларга қодир бўлади:
Узбекистан Республикаси Конституциясининг 12 йиллигига бағишланган тантанали
маросимдаги нутқ (2004 йил 7 декабрь) / Узбек халқи ҳеч қачон, ҳеч кимга қарам
бўлмайди. Т. 13. - Т., 2005. - Б. 111-112.
2
Каримов И.А.
Мамлакатимизни модернизация қилиш ва кучли фуқаролик
жамияти барпо этиш - устувор мақсадимиздир: Узбекистан Республикаси Олий
Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маъруза // Халқ
сўзи. - 2010. - 28 янв.
439
Ushbu qonun hujjatlariga muvofiq, Oliy Majlis palatalari, Oliy Majlis
palatalarining qo‘mita va komissiyalari, Qonunchilik palatasidagi deputatlik
birlashmalari (fraksiyalar va deputatlik guruhlari), Qonunchilik palatasi
deputati va Senat a’zosi parlament nazoratini amalga oshiruvchi subyektlar
bo‘lib hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasining qonunlari, parlament palatalarining, ular
qo‘mita va komissiyalarining qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Konsti-
tutsiyasida belgilangan vakolatlar doirasida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining ayrim mansabdor shaxslarni tayinlash va lavozimidan ozod
qilish haqidagi farmonlari, ijro etuvchi hokimiyat organlarining hamda
parlament tomonidan tuzilgan yoki unga hisobdor organlar, shuningdek, u
saylagan, tayinlagan yoki tasdiqlagan mansabdor shaxslarning faoliyati
parlament nazoratining obyektlari bo‘lib hisoblanadi.
Parlament nazoratining mazmunidan kelib chiqib, uning quyidagi
asosiy yo‘nalishlari haqida so‘z yuritish mumkin: inson huquqlari,
erkinliklari va qonuniy manfaatlariga rioya qilinishi ustidan nazorat;
mudofaa va xavfsizlik sohasidagi nazorat; O‘zbekiston Respublikasi Davlat
budjetining ijrosini nazorat qilish; davlat hokimiyati va boshqaruvi
organlarini shakllantirish sohasidagi hamda ularning faoliyati bilan bog‘liq
nazorat; tashqi siyosiy faoliyat sohasidagi nazorat va boshqalar.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatiga Prezidentning
taqdimiga binoan amnistiya to‘g‘risidagi hujjatlarni qabul qilish vakolatining
berilganligi mamlakatimizda Ombudsmanning faoliyati bilan bir qatorda,
parlamentning inson huquqlari sohasidagi nazoratining muhim ko‘rinishi
hisoblanadi. Parlamentning yuqori palatasi - Senat ushbu vakolati orqali
jinoyat-huquqiy sohadagi davlat siyosatini amalga oshirishda faol ishtirok
etmoqda. Jumladan, qoida tariqasida, har yili O‘zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining Senati amnistiya to‘g‘risidagi hujjatni qabul qilmoqda va shu
orqali fuqarolarga tuzalish yo‘liga o‘tish imkonini bermoqda.
O‘zbekiston Respublikasining muhim moliyaviy hujjati - Davlat
budjetining ijrosi ustidan nazorat parlament faoliyatida alohida ahamiyat
kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining bu boradagi nazorat
vakolati quyidagilarda o‘z ifodasini topadi: navbatdagi moliyaviy yil uchun
Davlat budjeti loyihasining Qonunchilik palatasi va Senat tomonidan ko‘rib
chiqilishi va qabul qilinishi, unga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish;
Qonunchilik palatasi tomonidan Davlat budjetining choraklik, yarim yillik
va yillik ijrosi yakunlari haqidagi Vazirlar Mahkamasi hisobotlarining ko‘rib
chiqilishi va tegishli qarorlar qabul qilish; Qonunchilik palatasi va Senat
tomonidan Hisob palatasining hisobotini muhokama qilish va tegishli qaror
qabul qilish.
Parlament nazoratiga oid milliy qonunchilikni tahlil qilar ekanmiz,
uning quyidagi shakllari huquqiy jihatdan mustahkamlanganini ko‘ramiz:
440
- parlament so‘rovi;
- Vazirlar Mahkamasining har yilgi mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy
hayotining eng muhim masalalari yuzasidan ma’ruzalarini eshitish;
- mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining dolzarb masalalari
yuzasidan Bosh vazirning hisobotlarini eshitish va muhokama qilish;
- Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish;
- Vazirlar Mahkamasi muayyan a’zosining o‘zi rahbarlik qilayotgan
davlat yoki xo‘jalik boshqaruvi organi faoliyati masalalari yuzasidan
axborotini, shuningdek, parlament palatasiga hisobdor yoki uning nazorati
ostidagi har qanday organ yoxud mansabdor shaxsning hisobotini yoki
axborotini eshitish;
- davlat organlari va boshqa tashkilotlardan, mansabdor shaxslardan
hujjatlar, ekspert xulosalari, statistika ma’lumotlari va boshqa ma’lumotlarni
talab qilib olish;
- parlament palatalari qo‘mitalarining davlat hokimiyati va boshqaruvi
organlari rahbarlarining ular tomonidan qonunlarga qanday rioya etilayot-
gani, palata qo‘mitalarining qarorlari qanday bajarilayotgani to‘g‘risidagi
axborotlarini eshitishi va boshqalar.
2010-yil 12-noyabrda Qonunchilik palatasi va Senatning qo‘shma
majlisida davlatimiz Rahbari e’lon qilgan «Mamlakatda demokratik
islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish
konsepsiyasi»da bayon etilgan asosiy g‘oya va vazifalar parlament nazorati
institutining sifat jihatidan mutlaqo yangi bosqichga ko‘tarilishiga xizmat
qilmoqda. Mazkur tarixiy ahamiyatga molik hujjatga muvofiq, Konsti-
tutsiyamizga 2011 va 2014-yillarda parlament nazoratining samaradorligi va
ta’sirchanligini oshirishga qaratilgan bir qator o‘zgartish va qo‘shimchalar
kiritildi. Qonunchilik palatasiga saylovlarda eng ko‘p deputatlik o‘rnini
olgan siyosiy partiya yoki teng miqdordagi deputatlik o‘rinlarini qo‘lga
kiritgan bir necha siyosiy partiyalarga Bosh vazir nomzodini taklif etish
huquqining berilishi, parlamentga Vazirlar Mahkamasining har yilgi
mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining eng muhim masalalari yuzasidan
ma’ruzalarini eshitish, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining dolzarb
masalalari yuzasidan Bosh vazirning hisobotlarini eshitish va muhokama
qilish, Bosh vazirga ishonchsizlik votumini bildirish, Bosh vazir lavozimiga
nomzodning Oliy Majlisda uning nomzodi ko‘rib chiqilayotganda va
tasdiqlanayotganda Vazirlar Mahkamasining yaqin muddatga va uzoq
istiqbolga mo‘ljallangan harakat dasturini ko‘rib chiqish kabi keng
huquqlarning berilishi shular jumlasidandir.
Ayniqsa, 2014-yilda Konstitutsiyamizning 78-moddasiga kiritilgan
qo‘shimchalarga muvofiq parlament nazorati institutining konstitutsiyaviy
darajada mustahkamlanganligi parlamentning ushbu yo‘nalishdagi roli va
vakolatlarini kuchaytirishda muhim ahamiyat kasb etishi shubhasizdir.
441
Yuqorida qayd etilgan islohotlar natijasida o‘ndan ortiq qonunlarda
ifodalangan parlament nazoratining huquqiy asoslari sezilarli darajada
rivojlantirildi. Shu bilan birga, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan
o‘zgarishlarning mantig‘i parlament nazoratining qonunchilik bazasini
yanada rivojlantirishni, uni unifikasiyalashni va zamonaviy parlamentarizm-
ning umume’tirof etilgan standartlar va talablariga moslashtirishni, rivoj-
langan demokratik davlatlarda qo‘llaniladigan parlament nazoratiga oid
samarali va ta’sirchan shakl va uslublarni milliy amaliyotga implementatsiya
qilishni talab etadi. Shu ma’noda Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi
asosida ishlab chiqilayotgan «Parlament nazorati to‘g‘risida»gi qonun
loyihasi dolzarb amaliy ahamiyat kasb etmoqda.
«Parlament nazorati to‘g‘risida»gi qonun loyihasining qabul qili-nishi
parlament nazoratining huquqiy asoslarini mustahkamlashga, Oliy Majlis
Qonunchilik palatasi va Senati, qo‘mita va komissiyalar, siyosiy partiyalar
fraksiyalari, shuningdek, deputatlar va senatorlar tomonidan parlament
nazoratini amalga oshirishning shakllari, uslublari, eng muhimi, protsessual
mexanizmlarini va huquqiy oqibatlarini, parlament nazorati subyektlari bilan
ijro etuvchi hokimiyat organlarining birgalikda harakat qilishi tartibini qonun
doirasida aniq tartibga solishga xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
