24-mavzu. Iqtisodiy o’sish va milliy boylik reja: Iqtisodiy o’sishning mazmini, mezonlari va ko’rsatgichlari Iqtisodiy o’sish modellari

Ekstensiv iqtisodiy o’sishga
ishlab chiqarishning avvalgi texnikaviy asosi saqlanib 
qolgan holda ishlab chiqarish omillari miqdorining ko’payishi tufayli erishiladi. 
Aytaylik, 
mahsulot ishlab chiqarishni ikki hissa ko’paytirish uchun ishlab chiqarish omillari miqdori ikki 
barobar ko’paytirilishi lozim, sodda qilib aytganda mavjud korxonalar bilan bir qatorda o’rnatilgan 
uskunalarning quvvati, miqdori va sifati, ishchi kuchining soni va malaka tarkibi bo’yicha xuddi 
o’shanday yana korxonalar qurilishi lozim. ekstensiv rivojlanishda, agar u sof holda amalga 
oshirilsa, ishlab chiqarish samaradorligi o’zgarmay qoladi. 
Iqtisodiy o’sishning intensiv turi
sharoitida mahsulot chiqarish miqyoslarini kengaytirishga 
ishlab chiqarish omillarini sifat jihatidan takomillashtirish, yanada ilg’or ishlab chiqarish 
vositalarini va yangi texnikani qo’llash, ishchi kuchi malakasini oshirish, shuningdek mavjud 
ishlab chiqarish potentsialidan yaxshiroq foydalanish yo’li bilan erishiladi.
Intensiv yo’l ishlab 
chiqarishga jalb etilgan resurslarning har bir birligidan olinadigan samaraning, pirovard mahsulot 
miqdorining o’sishida, mahsulot sifatining oshishida o’z ifodasini topadi.

---

Real hayotda ekstensiv va intensiv omillar sof holda, alohida-alohida mavjud bo’lmaydi, balki 
muayyan uyg’unlikda, bir-biri bilan qo’shilgan tarzda bo’ladi. SHu sababli ko’proq ustuvor ekstensiv 
va ustuvor intensiv iqtisodiy o’sish turlari haqida so’z yuritiladi. 
Iqtisodiy o’sishning alohida tomonlarini tavsiflovchi ko’rsatkichlari ham mavjud bo’lib, 
ulardan asosiylari ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojlanish darajasi, mehnat unumdorligining o’sishi 
va ish vaqtini tejash, shaxsiy daromad va foyda massasi, milliy iqtisodiyotning tarmoq tuzilishi 
kabilar hisoblanadi. 
Ishlab chiqaruvchi kuchlar darajasi quyidagi ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi: 
a) ishlab chiqarish vositalarining rivojlanganlik darajasi; 
b) xodimning malakasi va tayyorgarlik darajasi; 
v) ishlab chiqarishning moddiy va shaxsiy omili o’rtasidagi nisbat; 
g) mehnat taqsimoti, ishlab chiqarishning tashkil etilishi, ixtisoslashtirilishi va 
kooperatsiyasi. 
Iqtisodiy o’sishning jahon amaliyotida keng qo’llaniladigan boshqa ko’rsatkichi 
iqtisodiyotning tarmoq tuzilishi hisoblanadi. U tarmoqlar bo’yicha hisoblab chiqilgan YAIM 
ko’rsatkichi asosida tahlil qilinadi. Bunda iqtisodiyotning yirik sohalari, moddiy va nomoddiy 
ishlab chiqarish tarmoqlari o’rtasidagi nisbat ham o’rganiladi.