24-mavzu. Iqtisodiy o’sish va milliy boylik reja: Iqtisodiy o’sishning mazmini, mezonlari va ko’rsatgichlari Iqtisodiy o’sish modellari

---

24-MAVZU. IQTISODIY O’SISH VA MILLIY BOYLIK 
 
REJA: 
1.Iqtisodiy o’sishning mazmini, mezonlari va ko’rsatgichlari 
2.Iqtisodiy o’sish modellari
3.Iqtisоdiy o`sishning turlari.
4.Milliy bоylik tushunchasi va uning tarkibiy tuzilishi. 
5.Jahоn mоliyaviy-iqtisоdiy inqirоzi sabablari, хususiyatlari va ijtimоiy-iqtisоdiy 
оqibatlari. 
1. Iqtisodiy o’sishning mazmini, mezonlari va ko’rsatgichlari 
 
Milliy iqtisodiyotda iqtisodiy rivojlanish qiyin aniqlanadigan jarayon bo’lganligi sababli, 
uning mezonlaridan biri bo’lgan iqtisodiy o’sish ko’proq tahlil qilinadi.
Iqtisodiy o’sish bevosita yalpi ichki mahsulot hajmining mutlaq va aholi jon boshiga 
hamda iqtisodiy resurs xarajatlari har bir birligi hisobiga o’sishi, sifatining yaxshilanishi va 
tarkibining takomillashuvida ifodalanadi. 
Iqtisodiy o’sishni YAIM mutlaq hajmining ortishi orqali yoki aholi jon boshiga real YAIM 
miqdorining ortishi orqali o’lchash buning qanday maqsadda amalga oshirilayotganiga bog’liq 
bo’ladi. Odatda biron-bir mamlakat iqtisodiy o’sishini YAIM mutlaq hajmining ortishi orqali 
o’lchash uning iqtisodiy salohiyatini baholashda, aholi jon boshiga real YAIM miqdorining ortishi 
orqali o’lchash esa mamlakatdagi turmush darajasini taqqoslashda qo’llaniladi.
Mamlakatning iqtisodiy o’sish sur’atini tavsiflaydigan mazkur ko’rsatkichlar (real YAIM va 
aholi jon boshiga real YAIMning o’sishi) miqdoriy ko’rsatkichlar bo’lib, ular birinchidan, 
mahsulot sifatining oshishini to’liq hisobga olmaydi va shu sababli farovonlikning haqiqiy 
o’sishini to’liq tavsiflab berolmaydi; ikkinchidan, real YAIM va aholi jon boshiga YAIMning 
o’sishi bo’sh vaqtning sezilarli ko’payishini aks ettirmaydi va farovonlik real darajasining 
pasaytirib ko’rsatilishiga olib keladi; uchinchidan, iqtisodiy o’sishni miqdoriy hisoblash boshqa 
tomondan uning atrof muhitga va
 
insonning hayotiga salbiy ta’sirini hisobga olmaydi. 
SHunga ko’ra, iqtisodiy o’sishning barcha tavsifi yillik o’sish sur’atlarining foizdagi 
o’lchovida to’liq o’z ifodasini topadi: 
%
100



дав р
базис
дав р
базис
дав р
жорий
ЯИМ
ЯИМ
ЯИМ
С
У

,
 
bu yerda: 
O’S – iqtisodiy o’sish sur’ati, foizda; 
YAIM
bazis davr
– taqqoslanayotgan davr (yil)dagi real YAIM hajmi; 
YAIM
joriy davr 
– joriy davr (yil)dagi real YAIM hajmi. 
Mamlakatimizda olib borilayotgan keng qamrovli iqtisodiy islohotlar natijasida 1996 yildan 
boshlab oldingi yilga nisbatan, 2001 yildan boshlab esa 1991 yildagi darajaga nisbatan YAIM 
hajmining barqaror ravishda o’sishiga erishildi. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi ta’sirida 
yuzaga kelgan muammo va qiyinchiliklarga qaramay, 2008 yilda yalpi ichki mahsulotning o’sish 
sur’atlari 9 foizni tashkil etdi (17.1-chizma).