|
2. Kuchli, qo‘zg‘aluvchan, muvozanatlashgan, serharakat tip. Bu tip nerv protsesslarining kuchliligi, ko‘zg‘lish va tormozlanishning muvozanatlashganligi va harakatchanligi bilan ta’riflanadi. Bu tipga kiruvchi bolalarda shartli reflekslar tez hosil bo‘lib, tez so‘nadi va tez tiklanadi, maktab hayotiga tez kunikadi, ukish va yzishni tez o‘rganadi, ular namunali xulqka ega bo‘ladi, darslarni a’lo o‘zlashtiradi, uyga berilgan vazifalarni o‘z vaqtida bajarib kelishga harakat qiladi, nutqi tez va ravon, so‘z boyligi ko‘p, aytilgan so‘zlarni tez ilg‘ab oladi, jonli, harakatlari tez, turli imo-ishoralar bilan o‘z fikrini ifoda klladi va boshqa ijobiy harakterlar bilan ajralib turadi.
3. Kuchli, qo‘zg‘aluvchan, muvozanatlashgan, kam harakat tip. Bu tipda ko‘zrlish va tormozlanish kuchli, ammo ularning o‘rin almashinuvi sust. Bu tipga kiruvchi bolalarda shartli reflekslar sekin hosil bo‘ladi, tez so‘nadi va sekin tiklanadi, ular ukish, yozish va gapirish tez o‘rganadilar, ularning xulqlari yaxshi, odobli, nutqlari sekin va ravon, so‘z bolalar bo‘ladilar.
4. Nimjon yoki sust tip. Bu tipda nerv protsesslari sustligi, kam qo‘zg‘aluvchanligi va muvozanatlashmaganligi, ya’ni tormozlanish jarayonining yuqoriligi bilan harakterlanadi. Bu tipga kiruvchi bolalarning ish qobiliyati past, nutqi sekin, yaxshi rivojlanmagan, so‘z boyligi kam, qiyinchiliklardan qo‘rqadi, tez charchaydi, o‘qish, yozishni sekin o‘rganadi, maktab hayotiga qiyinchilik bilan ko‘nikadi, o‘z o‘rtog‘ining harakteriga ixtiyorsiz moslashadi, o‘zlashtirish past, harakteri beqaror maqsadsiz, diqqati beqarorligi bilan harakterlanadi.
I.P.Pavlovning fikricha, oliy nerv faoliyatining 4 tipi odamlardagi Gippokrat tomonidan aniqlangan 4 temperament turlariga mos keladi. Gippokrat odamlarda turtga temperament xolerik, sangvinik, flegmatik va melanxolik turlarini aniqlangan. Jonsarak tip xolerik temperamentga va nimjon tip melanxolik temperamentga mos keladi. Oliy nerv faoliyatining yuqoridagi tiplari sof holda kamdan-kam uchrab ko‘pincha bitta individumda har xil tiplarga xos belgi va hususiyatlar aralashib ketadi. Oliy nerv faoliyatining tipi nerv tizimining naslga o‘tgan xossalari bilan individning hayot davrida boshidan kechiradigan ta’sirlaridan tarkib topadi. Natijada nerv tizimining muayyan tipi vujudga keladi. Oliy nerv faoliyatining tutma hususiyatlari tashqi muhit ta’sirida doimo o‘zgarib turadi.
Oliy nerv faoliyatining o‘zgarib turish jarayonini plastiklik deb ataladi. O‘sib kelayotgan yosh avlodning sog‘lig‘ini saqlash masalasi keng ma’nodagi tushuncha bo‘lib o‘quvchilarning charchashi - ya’ni, toliqishi va o‘ta charchashining oldini olish vazifasini ham o‘z ichiga oladi, bu esa birinchi navbatda o‘quvchining o‘ta toliqishiga yo‘l quymaslik bilan bog‘liqdir. Bu masala maktabdagi pedagoglar va mediklar, ota-onalarning diqqat markazida turishi lozim. "Maktab kasalliklari" deb ataluvchi kasalliklarnint oldini olish hozirgi vaqtda o‘quvchilar tarbiyasi bilan shutullanuvchi har bir kishining asosiy vazifasidir.
Shunday qilib, bolalik davridagi oliy nerv faoliyatining tiplari, ya’ni xulq atvor yosh oshgan sari o‘zgarib boradi. Oliy nerv faoliyatining tug‘ma ko‘rinishi temperament, ularning tarbiya natijasida o‘zgarishidan yuzaga kelgan holati xarakter deyiladi. Bog‘cha, kichik maktab yoshidagi bolani to‘g‘ri tarbiyalash ko‘p jihatdan nervning tipiga va xulq atvorining shakllanishiga bog‘liq bo‘ladi. Bola ulg‘ayar ekan miya po‘stlog‘idagi qo‘zg‘alish, tormozlanish jarayonlari, nerv jarayonlarining kuchi va harakatchanligi hamda boshqa xususiyatlar o‘zgarib boradi.
45.orqa miya reflekslarini organish
Orqa miya qo‘zg‘alishni bosh miya bo‘laklariga o‘tkazuvchi markaziy organ hisoblanib, reflektor va o‘tkazuvchi funksiyani bajaradi. Orqa miya skelet muskullarining harakat refleksini amalga oshiradi. Orqa miyaning ba’zi harakat reflekslariga: tirsak, boldir, tizza, panja reflekslari misol bo‘la oladi. Biroq odamda bosh miya juda yaxshi rivojlanganidan muskul harakatlarining ko‘pi bosh miya katta yarim sharlari po‘stlog‘i ishtirokida amalga oshiriladi. Orqa miya ichki organlar, yurak qon tomir, ovqat hazm qilish, ayirish va boshqa sistemalar ishini o‘zgartirib, vegetativ reflekslarni ham amalga oshiradi. Orqa miyaning yana bir funksiyasi o‘tkazuvchanlikdir.
Orqa miyaning o‘tkazuvchanlik funksiyasi ichki organlardan bosh miyaga va bosh miyadan ishchi organlarga o‘tkazuvchi yo‘llar orqali impulslar otkazilishini ta’minlashdan iborat. Orqa miyada ba’zi reflektor funksiyalar homila ona qornida rivojlanayotganida yuzaga keladi. Homila 2-3 oylik bo‘lganida harakatlana boshlaydi. Yangi tug‘ilgan bola oyoq panjasining tagi ta’sirlansa 2-3 daqiqadan so‘ng oyoq panjasida bukish refleksi hosil bo‘ladi. Bu refleks bola tug‘ilganidan so‘ng 6 oy o‘tgach, yo‘qolib ketadi. Bola 9-10 oyligida yura boshlaydi. Orqa miyadagi harakat markazlari ishi ortadi, nervlar miyelinlashishi 3 yoshgacha davom etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
