21. Ichki sekretsiya bezlarining yoshga bog’liq xususiyatlari

22.Shartli va shartsiz reflekslarning xususiyatlari.Refleks - nerv faoliyatining asosiy shakli. Shartsiz reflekslar tug‘ma bo‘lib, evolyutsiya jarayonida shakllangan va nasldan-naslga o‘tadi. Bu reflekslar bola hayotida muhim biologik ahamiyatga ega. Shartli reflekslar esa har bir individga xos bo‘lib, hayot davomida ham orttiriladi va hayotiy muhim hisoblanadi. Shartli reflekslar hosil bo‘lishi uchun ma’lum sharoit bo‘lishi shart. Shartsiz reflekslar bosh miya katta yarim sharlari ishtirokisiz ham hosil bo‘lishi mumkin, lekin shartli reflekslarning hosil bo‘lishi uchun orqa miya va bosh miyaning sop qismi bilan birga ko‘proq bosh miya katta yarim sharlari ishtirok etadi. Shartli reflekslar organizmning tashqi muhitga moslashishida muhim ahamiyatga ega, ular hayot mobaynida tormozlanib, yangilari hosil bo‘lib turadi. Bola tug‘ilgandayoq unda ma’lum shartsiz reflekslar vujudga kelgan bo‘ladi. Masalan, so‘rish, yutish, so‘lak ajralishi, himoya reflekslari (issiq narsadan qo‘lni tortib olish, yo‘talish, aksa urish va hokazo), jinsiy reflekslar, mavjud bo‘ladi. Shartli reflekslar organizmni tashqi muhit sharoitiga ancha murakkab moslashtiradi. Odam ovqatni hididan topadi, vaqtni chamalaydi va hokazo. Ovqatning hidiga so‘lak, me’da shirasi ajrala boshlaydi. Shartli ta’sirlovchilar signallarni bosh miya katta yarim sharlari po‘stlog‘ida analiz va sintez qilib, ta’sirotga javob berishga tayyorgarlik ko‘radi. Shartli ta’sir shartsiz ta’sir bilan quvvatlab turilmasa, shartli refleks hosil bo‘lmasligi mumkin. Hayot mobaynida ba’zi shartli reflekslar so‘nib, yangilari paydo bo‘lib turadi. . Masalan, bola tug‘ilgandan keyin ma’lum vaqtlarda onasini 7-8 marta emsa, 1,5-2 yashar bo‘lganda bir sutkada 5-6 marta emadi, katta bo‘lganida esa 3-4 mahal ovqatlanadi. Shartli refleksning hosil bo‘lish tezligi odamning hayot tarziga, yoshiga, nerv sistemasining funksional holatiga, ta’sirlovchilarning tabiatiga bog‘liq bo‘ladi. Bolalarda turli rang, shakl va o‘yinchoqlarga so‘lak ajratish yoki himoya va boshqa shartli reflekslar hosil bo‘lishi mumkin. Shartli refleks hosil qilishi uchun sekretor, ko‘zni yumish yoki nutq bilan mustahkamlanadigan harakat usulidan foydalaniladi. Masalan, bolaga ovqat berilganda, og‘iz bo‘shligidagi retseptorlar qo‘zg‘alib, impuls uzunchoq miyaga yetib boradida, so‘lak ajratish markazini qo‘zg‘atadi. Ayni vaqtda qo‘zg‘alish bosh miya sopining o‘tkazuvchi yo‘llari bo‘ylab miya po‘stlogining ovqatlanish markaziga yetib boradi.