21. Ichki sekretsiya bezlarining yoshga bog’liq xususiyatlari

26. O‘g‘il bolalarda jinsiy bezlarning endokrin funksiyasi Erkak jinsiy bezlari - moyakdir (urug'don). Moyak juft organ. Katta yoshli odamda har bir moyakning hajmi taxminan 4,5x3 sm, vazni 20-30 g bo‘ladi. Moyakda 250 ga yaqin boiakeha bo‘lib, har birida 3-4 tadan urug‘ naychalari bor. Naychalar esa spemiatogen epiteliy bilan qoplangan. Moyakning yuqori qutbida ortig‘i joylashgan. Moyak fiziologik jihatdan tashqi sekretor va ichki sekretor funksiyani bajaradi. Tashqi sekretor funksiyasi spermatozoidlar ishlab chiqarilishiga bog‘liq, ichki sekretor yoki endokrin funksiyasi testosteron - bevosita qonga tushadigan erkak jinsiy gormoni ishlab chiqarishdan iborat. Testosteron steroid gormon bo‘ib, organizmga ta’siriga ko‘ra buyrak usti bezlari po‘stlogi gormonlaridan biriga yaqin turadi. Testosteron ikkilamchi jinsiy belgilar rivojlanishiga yordam beradi. U tashqi jinsiy organlar, prostata bezi va urug‘ pufakchalarining o‘sishi va rivojlanishini tezlashtiradi. Testosteron ta’sirida soqol-mo‘ylov o‘sadi, qovda jun chiqadi, hiqildoq o‘sadi va tovush boylamlari yo‘g‘onlashadi. Testosteron oqsil sintezini tezlashtirib, organizmda parchalanish jarayonlarini kamaytirish xususiyatiga ega. Balog‘atga yetish davrida o‘smirlarda muskullarning jadal sur’atda rivojlanishi, tez o‘sish shuning natijasida ro‘y beradi. Qiz bolalarda bu anatomik o‘zgarishlar buyrak usti bezlari po‘stlog'ining androgenlariga bog‘liq. Yangi tug‘ilgan o‘g‘il bolalarda moyaklar, odatda, tashqi jinsiy organlardan birmuncha katta bo‘ladi. Chilla davri o‘tgach, birmuncha zichlashadi, yorg‘oq torayadi va burishadi. Bir yashar bolada moyaklar 1x0,5 sm dan oshmaydi. Bola o‘sgan va rivojlangan sayin moyaklar juda sekin kattalashib boradi. 5-7 yoshdagina sezilarli darajada o‘sadi. O‘rta va katta maktab yoshida moyaklar jadal kattalasha boshlaydi, yorg‘oq rivojlanadi, unda pigmentatsiya paydo bo‘ladi. Moyakning o‘sishi va rivojlanishiga gipofiz katta ta’sir ko‘rsatadi. Moyaklarning ichki sekretor funksiyasi, ko‘pincha esa tashqi sekretor funksiyasi bo‘lmasa, jinsiy rivojlanish ro‘y bermaydi. Jinsiy olat, moyaklar kichik bo‘ladi yoki moyaklar bo‘lmaydi. Qovda jun juda kam o‘sadi yoki butunlay o‘smaydi, soqol-mo‘ylov chiqmaydi, bola semirmaydi, yog‘, odatda, ayollarga xos tipda taqsimlanadi, uzun suyaklarning o‘sish zonasi ancha vaqtgacha ochiq qolib, uzunasiga o‘sishi uzoq vaqt davom etishi mumkin. Buning oqibatida tananing o‘ziga xos «axtasimon» nisbatlari yuzaga keladi: tananing yuqori yarmi kalta, qo‘l va oyoqlar uzun bo‘ladi. Ovoz umrining oxirigacha ingichkaligicha qoladi. Moyaklarning endokrin funksiyasi arzimas darajada susaysa, belgilari uncha yuzaga chiqmaydi. Ko‘pincha, bu belgilar vaqtincha bo‘lishi va uzoq vaqt davom etgan umumiy kasalliklar, semirish yoki oilaviy sharoit oqibatida balog‘atga yetish davri kechikishiga bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ba’zan xromosoma apparatidagi ma’lum nuqsonlarga bog‘liq bo‘lgan kasallik uchraydi. Tekshirish vaqtida bunday bemorlarda qo‘shimcha X xromosoma topiladi. Bunda kasal bola tanasi proporsiyalarining buzilishi bo‘lgani holda ikkilamchi jinsiy belgilari normal rivojlanishi, ko‘krak bezlari kattalashishi, moyakning tashqi sekretor funksiyasi butunlay bo‘lmasligi (spermatogenez bo‘lmasligi) mumkin. Kasallik Klaynfelter sindromi deb ataladi. Bu kasallik kam uchraydi, taxminan 300-400 ta yangi tug‘ilgan chaqaloqning bittasi shunday bemor bo‘lishi mumkin.