21. Ichki sekretsiya bezlarining yoshga bog’liq xususiyatlari

48.Ichki sekretsiya bezlari haqida umumiy tushuncha Organizm faoliyati asosan nerv sistemasi orqali boshqarilib qolmasdan, bundan tashqari gumoral yo‘l bilan ham boshqarilishi qadim sayonara ma’lum bo‘lgan. Organizm hayot faoliyatida hosil bo'lgan kimyoviy moddalar qon tomirlariga va hujayra suyuqligiga tushadi. Hujayra suyuqligiga tushgan kimyoviy moddalar organlar faoliyatiga ta’sir etib, ularni o‘zaro munosabatlarini ta’minlaydi. Odam va hayvon organizmi ko‘p sondagi turli xil organlardan tashkil topgan bo‘lib, ammo bu organlar xayron qolarli darajada, bir-biri bilan kelishilgan holda ishlaydi. Ana shunday organizm qismlarining ajoyib munosabatda bo‘lib ishlashi natijasida organizm bir butun bo‘lib tashqi muhitning o‘zgaruvchan yashash sharoitiga moslashadi.
Organizm funksiyalarining doimiy kelishilgan holda ishlashini ta’minlovchi murakkab boshqarish sistemasi, uning ichki hayoti va tashqi muhitdagi xulq-atvoriga bog‘liqdir. Evolyutsiya jarayonida, shunday o‘ziga xos organlar sistemasi hosil bo‘ldiki, bu sistema murakkab kimyoviy moddalar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo‘lib, hatto hayot jarayonlarini ham boshqara oladi. Bu ichki sekretsiya bezlaridir. Ichki sekretsiya bezlari yoki endokrin bezlardan ishlanib chiqqan suyuqlik qonga quyiladi. Ular gormon ishlab chiqaradi. Ichki sekretsiya bezlariga qalqonsimon, qalqonsimon bez atrofidagi bezchalar, ayrisimon bez, me’da osti bezi, buyrak usti bezlari, gipofiz, epifiz va jinsiy bezlar kiradi. Me’da osti, jinsiy bezlar aralash bezlar hisoblanadi, chunki ular ham gormon, ham sekretsiya ishlab chiqaradi. Organizmning boshqa organlari singari ichki sekretsiya bezlari ham hayvonat olamining evolyutsion taraqqiyoti mahsuli bo‘lib, dastavval qurtlarda, yumshoq tanlilarda asta-sekin rivojlangan va takomillashgan. Umurtqali hayvonlarda, asosan insonlarda esa ichki sekretsiya bezlari yuksak darajada taraqqiy etgan. Ichki sekretsiya haqidagi tushuncha birinchi marta fiziologiyaga Klod Bernar tomonidan kiritilgan. Klod Bernar 1855-yilda maxsus tekshiruv o‘tkazib, jigarning ovqat hazm qilish organlariga o‘t suyuqligi va qonga glikogen chiqarishini aniqlagan. Shunday qilib, organizmda tashqi sekretsiyadan boshqa ichki sekretsiya jarayonlari ham borligini isbot etgan va o‘z sekretlarini organizm ichiga chiqarib beradigan bezlarni ichki sekretsiya bezlari deb atagan. Bu so‘z grekcha endo - ichki va krino - ajratish, chiqarish so'zlaridan olingan. Ichki sekretsiya bezlarining chiqarish yo'llari bo'lmaydi. Ichki sekretsiya bezlarining funksiyasi vegetativ nerv sistemasining faoliyatiga bog‘liq bo‘lib, bosh miya po‘stlog‘ining idora qiluvchi, hamda nazorat etuvchi roliga bo‘ynsunadi.