2022 O‘zbekiston madaniyati va san’ati tarixi

BUXORO TOQLARI
Toqi Tirgaron
Abdulloxon farmoyishiga ko‘ra qurilgan Toqi Tirgaron (yana bir nomi Toqi Ro‘g‘angaron) to‘rtburchak shaklida bo‘lib, sakkiz qirrali katta gumbazi to‘rtta kesishgan ravoqlar ustiga o‘rnatilgan. Ostida juvoz yog‘i bilan birgalikda, ovchilar uchun miltiq, patronlar sotiladigan do‘konlar bo‘lgan. Bu toq timlar umumiy savdo markaziga qo‘shilgan holatda bir xil tizimda faoliyat yuritgan. Savdo rastasi Ko‘kaldosh madrasasidan boshlanib, Registondagi do‘konlar bilan birgalikda faoliyat yurgizgan. Bu esa savdo ishlari uchun qulay imkoniyat yaratgan.Toqi Tirgaron buzilib ketgan. Inshoot bino qilingan joy viloyat musiqali drama teatrining avvalgi binosi yaqinidadir.
Toqi Ordfurushon Toqi Ordfurushon qadimiy ark janubida XVI asrda Abdulloxon davrida Buyuk Ipak yo‘l i yoqasida qurilgan. 116

Toq ko‘chalar uch tomondan tutashgan joyda bo‘lgan. Usti berk bozor.

Bosh gumbazi ichkarisi sakkiz qirrali to‘rtta kesishgan ravoqlar ustiga o‘rnatilgan. Buxoro shahrini un bilan ta’minlab turish maqsadida bu mahsulot savdosi bitta gumbaz ostida tashkil qilingan. Un zaxirasi, asosan, G‘ijduvon, Vobkent, Gala osiyodagi suv tegirmonlari orqali ta’minlab turilgan. Toq 1930 yilgacha ishlab turgan. Shundan so‘ng Ark atrofidagi barcha binolar, jumladan, Dorush-shifo, Xo‘ja Nihol, Bozori Go‘sfand madrasalari, xonaqoi Usto Ruhiy, madrasai Shodimbiy, Toqi Tirgaron, Toqi Ordfurushon, masjidi Poyanda va boshqalar buzib tashlagan. Bular o‘rnida inqilob bayramlari o‘tkazib turilgan.
Toqi Zargaron
O‘tmish qadriyatlaridan biri Toqi Zargaron – xalqning bebaho madaniy merosidir. Toqi Zargaron Abdulloxon timining shimol tomonida – chorrahada joylashgan. Unda o‘ttiz oltita zargarlik do‘konlari bo‘lgan. Bu miyonsaroy kvadrat tuzilishiga ega. Chor dara va to‘rt atrofi gumbazli dolondan iborat. Miyonsaroy gumbazi, uning ostidagi toqi ravoqlarning konstruksiyam diqqatga sazovor. Gumbaz kvadrat xonadagi sakkiz ravoq ustiga o‘rnatilgan. Tim joylashgan bozor Chorsu deb yuritilgan. Shoir Mushfiqiy o‘z qasidasida bino qurilgan yilni ko‘rsatadi: “Mushfiqiy bahr sol tarixash zi dar raqam Chorsui xoni jahon”. Ifodadagi “Chorsui xoni jahon” jumlasidan abjad hisobida 990 hijriy, ya’ni 1582 milodiy yil kelib chiqadi.
O‘z vaqtida Toki Zargaron atrofida zargarlik ustoxonalari, har xil do‘konlar, qo‘ng‘iroqsozlik ustoxonalari joylashgan. Savdo markazi hind karvonsaroyi hamda jamoat yig‘iladigan joylarga yaqin bo‘lganligi sababli arxitektura jihatidan ancha qulay joyda barpo qilingan. Turli bezaklar berilgan bozor, tim do‘konlar qatorida karvonsaroy ham birlashib, o‘ziga xos arxitekturaviy ko‘rinishni tashkil etgan.