2020 Domuladjanov Ibragimjon

MUXOFAZALOVCHI TO‘SIQ VOSITALARI 
To‘siq vositalari ishchilarning mashina xavfli zonasiga tushib qolishiga xalal beradigan qilib 
o‘rnatiladi. Uning tuzilishi xar xil bo‘lishi mumkin. Asosan mashina va mexanizmlarning aylanuvchi 
va xarakatlanuvchi zonalarini, stanoklarning qirqish va ishlov berish joylarini, elektr toki urishi xavfi 
bo‘lgan (masalan elektr taqsimlash shkaflari) va xar xil nurlanishlar bo‘lishi mumkin bo‘lgan (issiqlik 
nurlari, elektromagnit va ionlanuvchi nurlar) xonalarni, shuningdek xavo muxitiga zaxarli moddalar 
chiqarayotgan  joylarni  xam  to‘siq  vositalari  bilan  ta’minlanadi.  Bundan  tashqari  qurilish 
tashkilotlarida  qurilish  olib  borilayotgan  yoki  ta’mirlash ishlari  bajarilayotgan  maydonlar,  qurilish 
mashinalari o‘rnatilgan joylar, ishchilarning baland joylarda ishlashiga to‘g‘ri keladigan ish joylari 
albatta to‘siq vositalari bilan ta’minlanadi. 
To‘siq qurilmalari asosan uch qismga bo‘lib qaraladi: muqim, xarakatlanuvchi va ko‘chma 
vositalar. Muqim o‘rnatilgan to‘siq qurilmalarini doimiy xarakat manbai bo‘lgan tishli g‘ildiraklar, 

---

 
56 
qayishsimon  uzatmalar,  zanjirli  uzatmalarni  qopqoqlar  bilan  berkitish  bilan  amalga  oshiriladi. 
Bunday  to‘siq  vositalarini  o‘rnatganda  ularning  ochib  ta’mirlash  ishlarini  olib  borish,  shuningdek 
ba’zi  bir  favqulodda  (masalan  ponasimon  qayish  chiqib  ketganda  yoki  uzilib  ketganda),  ochib, 
ma’lum  ish  bajargandan  keyin  yopib  qo‘yish  imkoniyatini  beradigan  bo‘lishi  shart.  Muqim 
o‘rnatilgan to‘siq vositalarini doimiy elektr payvandlash joylarini, elektr xavfi bo‘lgan maydon va 
xonalarni, galvanika ishlari olib boriladigan vannalarni, press, bosqon va boshqa temirchilik ishlarini 
bajariladigan joylarga xam o‘rnatilishi mumkin. 
Aylanuvchi barabanlar, qum sepib quymalarni tozalash joyla- rini, stanoklarning  qirquvchi 
qismlari bilan kuzatuvchi ishchi ko‘zi orasidagi oraliqlar muqim o‘rnatiladigan to‘siq vositalari bilan 
ta’minlanadi. 
Mashinasozlik  sanoati  korxonalarida  ishlatiladigan  ko‘tarish  vositalari  xavfli  zonalari  xar 
doim  o‘zgarib  turadi.  Masalan  sexga  o‘rnatilgan  xar  tomonlama  xarakatlanish  imkoniyatiga  ega 
bo‘lgan  kranlar  sexning  xoxlagan  burchagida  ish  bajarish  imkoniyatiga  ega.  SHuning  uchun  xam 
uning xavfli zonasi aniq maydonga ega emas. Bunday kranlarning xavfsizligini ta’minlash maqsadida 
xarakatlanuvchi  to‘siq vositalaridan foydalaniladi. Ba’zi bir press, bosqon va qirquv stanoklari xam 
xarakatlanuvchi to‘siq vositalari bilan ta’minlanadi. 
Ko‘chma to‘siq vositalari ma’lum bir ishni bajarishda vaqtincha o‘rnatib  qo‘yiladi. Masalan 
stanoklarni  ta’mirlash  ishlarida,  elektr  tarmoqlarini  uzib  qo‘yib  bajarilayotgan  ishlar  vaqtida 
to‘satdan elektr tarmog‘ini ulab yuborishni oldini oladigan ogoxlantiruvchi yozuvlar ko‘chma to‘siq 
vositalari xisoblanadi.