20-mavzu: Pulning xalqaro munosabatlardagi harakati Reja

To’lov balansi - aniq bir vaqt mobaynida chet eldan keldan tushumlar va chet elga qilingan to’lovlar miqdorining nisbatidir.
XX – asrning boshlarida AQSH va Angliyada to’lov balansini tuzish usullari keng rivoj topdi. 1923 – yilda AQSH da 1922 –yil ko’rsatkichlar natijalari bo’yicha to’lov balansini tuzish va uni e’lon qilishga urinish bo’ldi. 1943 – yilda Amerika iqtisodchisi X. Leri AQSHning 1919 – 1939 yilgi to’lov balansini tuzdi. Uning asosida ikkinchi jahon urushidan keyin to’lov balansi tuzildi.
1947 – yil BMT hujjati sifatida to’lov balansi sxemasi yaratildi. XVJ ning to’lov balansini tuzish shakllari va tamoyillari ishlab chiqishga asos bo’ldi.
To’lov balansi hisob- kitob balansidan quyidagilar bilan farq qiladi :

• 
  To’lov balansida mamlakatning valyuta tushumlari va to’lovlari o’z ifodasini topadi, hisob – kitob balansida esa davlatning tashqi iqtisodiy aloqalari bo’yicha to’lov va majburiyatlari hisobga olinadi.
  
• 
  Tolov balansida hisob – kitob balansida o’z ifodasini topgan xali “uzulmagan” berilgan va olingan kreditlar hisobga olinmaydi.
  
• 
  To’lov balansi faqat real tushum to’lovlarni ifodalaydi, hisob –kitob balansi esa hali to’lanmagan qarz va majburiyatlarni ham o’z ichiga oladi.
  
• 
  To’lov va hisob – kitob balanslarining oxirgi sal`dolari aktiv va passiv bo’lishi mohiyati jihatidan mos kelmaydi va qarama-qarshidir, chunki kreditor davlatlarning hisob – kitob balanslari asosan aktiv, to’lov balanslari esa passiv bo’lishi mumkin. Qarzdor mamlakatlarda esa passiv hisob – kitob balansi sal`dosi ba`zi vaqtlarda aktiv to`lov balansini sal`dosiga to’g’ri keladi.
  

- To`lov balansi faqat to`langan eksport va import operatsiyalarini o`z ichiga oladi, hisob-kitob balansi esa to`lanmagan kreditga berilgan tovar aylanmasini ham o`z ichiga oladi.
Shunday qilib to`lov va hisob-kitob balanslari orasidagi farq kredit munosabatlarini rivojlanishi bilan aniqlanadi.
To`lov balansi quyidagi tuzilishga ega: