20-mavzu: Pulning xalqaro munosabatlardagi harakati Reja

Xalqaro (konversion ) kartalaridan foydalanish.

Xozirgi paytda ushbu to’lov kartalaridan faqat xorijiy davlatlarda foydalanilmoqda. Bankomatlarda hech qanday cheklovlarsiz naqd pul yechib olish, do’kon va mehmonxonalarda, to’lov kartasi qabul qilinadigan barcha joylarda karta orqali haqa to’lash mumkin. To’lov kartalari barcha davlatlarda ishlatiladi, davlatlar bo’yicha cheklov yoki naqd xorijiy valyutani yechib olishda limit o’rnatilmagan. Shu o’rinda xorijiy banklar o`z bankomatlaridan naqd pullarni yechib olish uchun ma’lum bir limit o’rnatish amaliyotidan ham foydalanishi mumkin. Odatda bu limit bitta operatsiyaga nisbatan joriy qilingan bo’lib, operatsiyalar sonining o`zi cheklangan bo’ladi.
Respublika hududida xalqaro (konversion) to’lov kartasidagi mablag’lar joriy ayirboshlash kursi bo’yicha faqat milliy valyutada yechib olinadi.
Fuqarolar tomonidan xorijiy valyuta bilan to’ldiriluvchi xalqaro to’lov kartalari mamlakatimiz hududida cheklovlarsdiz qabul qilinadi. Bunday kartalardagi mablag’lar bank yoki bankomatlardagi (karta egasining ixtiyoriga ko’ra xoh milliy valyutada, xoh xorijiy valyutada, naqd ko’rinishida yechib olinishi belgilangan.
Bunday kartalardan chet mamlakatlarda ham, O’zbekiston xududida ham do’konlar,mehmonxonalarda va kartani to’lovga qabul qiluvchi terminal mavjud har qanday joyda hech qanday cheklovlarsiz foydalanish mumkin.
Xozirgi vaqtda xalqaro to’lov kartalarini ochish va foydalanishda O’zbekiston Respublikasining 24 tijoraty banklaridan tegishli to’lov asosida bo’lishlari mumkin.


20.6. Xalqaro hisob – kitob balanslari, To’lov balansi, uni tuzulishi va u bo’yicha ijobiy qoldiqqa erishish yo’llari.
Xalqaro iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqalar tegishli davlatning xalqaro hisob – kitob balanslarida o’z aksini topadi.
Xalqaro hisob – kitob balanslari – bir mamlakatning boishqa mamlakatga nisbatan pul mablag’lari va talablari, tushumlar va talablari nisbatidir.
Bunday balanslarni asosiy turlari bo’lib hisob –kitob balansi, qarzdorlik balansi va to’lov balansi hisoblanadi.
Xisob – kitob balansi – mazkur davlatning, to’lov muddatidan qa’tiy nazar , boshqa davlatlarga nisbatan o’zaro to’lov va majburiyatlarining ma’lum vaqtdagi nisbatidir. Bunday talab va majburiyatlar tovar va mahsulotlarni eksport (import) qilish, kredit, zayom berish (olish) natijasida yuzaga keladi.
Xisob – kitob balansining aktiv moddalari – bu tegishli kelishuv davridagi bir davlatning boshqa davlatlarga yangi talablari (da’volari va investitsiyalari) yig’indisidir. Balansning passiv moddalari yangidan vujudga kelgan majburiyatlar va shu davlatga xorijdan qilingan investitsiyalari miqdoridir.
Xalqaro hisob – kitoblarda to’lov balansining tarkibiy qismi bo’lgan savdo balansining ahamiyati katta.
Tarixan tashqi savdo iqtisodiy aloqalarni olib borish va rivojlantirishning boshlang’ich nuqtasi hisoblanadi. SHuning uchun ham tashqi savdo to’lov balansida asosiy o’rinni egallaydi. Tovarlarni eksport va import qilish jarayoni tashqi savdo balansida o’z aksini topadi. Alohida olingan davlatning tashqi savdo balansi aktiv yoki passiv bo’lishi mumkin. Bu hil mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalarining rivojlanish darajasiga, mamlakatning jahon bozoridagi mavqeiga, uning eksport kursiga va boshqa sabablarga bog’liq bo’ladi.
Xalqaro qarzdorlik balansi rivojlangan va rivojlanmagan davlatlar statistikasida keng qo’llanib, u hisob – kitob balansiga o’xshaydi, ammo unda moddalari va turli mamlakatlardagi hisoblash uslublari bilan farq qiladi.
Xalqaro hisob – kitob balanslari chida markazioy o’rinni to’lov balansi egallaydi. U mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalarining masshtabi, tarkibi va xususiyati to’g’risida miqdor va sifat tavsifini beradi.