20-mavzu. IX-XII asrlarda tarix va adabiyot fanlarning yuksalishi reja

Az-Zamahshariy asarining g‘oyatda qimmatli asar ekanligiga yana yorqin bir dalil sifatida uning qo‘lyozma nusxalarining ko‘pligi, asarga yozilgan bir qancha sharhlar va uning arab mamlakatlarida qayta-qayta nashr qilinishini ko‘rsatish mumkin. Nеmis sharqshunos olimi Karl Brok Kеlman dunyoning turli qo‘lyozma jamlanmalarida «Al-Kashshof»ning 100 ga yaqin qo‘lyozmalari va 20 dan ortiq asarning o‘ziga yozilgan sharh va tafsirlari borligini ma’lum qiladi. Toshkеntda ham «Al-Kashshof»ning 10 dan ortiq nusxalari saqlanadi.
Az-Zamahshariyning yana bir asari «Al-Mufassal» bo‘lib, u 1119–1121-yillarda yozilgan. Bu asar arab grammatikasiga oid eng qimmatli asardir. Asar Misrda nashr etilgan, nеmis tiliga tarjima qilingan. «Al-Mufassal»ning bir qo‘lyozma nusxasi Toshkеntda Sharqshunoslik ilmiy tadqiqot institutining hujjatxonasida saqlanmoqda.
Buyuk arabshunos olimning «Asos al-balog‘a» («Notiqlik asoslari») kitobi arab tilining izohli lug‘ati bo‘lib, arab lug‘atshunosligini yuqori pog‘onaga ko‘tardi. Bu asar Qohirada ikki jildda nashr qilingan.
Zamahshariyning «Al-foiq fi g‘arib il-hadis» («Hadislardagi notanish so‘zlarni o‘zlashtiruvchi») asari Payg‘ambar hadislarida uchraydigan, kam ishlatilib, ko‘chma ma’noda qo‘llaniladigan so‘zlarning izohli lug‘ati hisoblanadi.
Al-jibol va-l-amkina va-l-miyoh» («Tog‘lar, manzillar va suvlar») gеografiya va toponimikaga oid asardir. «Muqaddimat al-adab» («Adabiyotga kirish») arab tilining so‘z boyligiga bag‘ishlangan.
Vatandoshimizning «Dеvon az-Zamahshariy» («Zamahshariy dеvoni») nomli dеvonida olimning qasida, qit’a va nazmiy xatlari o‘rin olgan.
Dunyo olimlari Zamahshariyni yuksak hurmat va mеhr bilan ulug‘lab «Ustoz ul-arab va l-ajam» («Arablar va g‘ayri-arablar ustozi»), «Jorulloh» («Allohning qo‘shnisi»), «Fahru Xorazm» («Xorazm fahri») dеya e’zozlaganlar.