20. Амалий машғулот сифат менежменти тизими ички аудити

Сифат тизими аудити – тизимни белгиланган талабларга мувофиқлигини бахолаш учун мўлжалланган.
Маҳсулот ва жараён аудитларидан фарқли ўлароқ, бу катта ҳажмдаги маълумотни олиш ва таҳлил қилиш билан боғлиқ энг мураккаб аудит.
Аудит усуллари
Ташкилот сифат тизимини ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда, шунингдек харажатларни оптималлаштириш ва аудит дастури вазифаларини бажариш учун, аудитни қуйидаги схемалар бўйича режалаштириши мумкин:
• бўлинма иштирок этувчи барча жараёнларни тадқиқ қилган ҳолда, бўлинмалар фаолияти аудити.
Бу усулни камчилиги – сифат тизими таъминлаш жараёнлари доирасида бўлинмалар ёки цехлараро ўзаро алоқани кузатиш мумкин эмас.
• ташкилотни турли бўлинмаларида ҳар бир жараённи кетма-кет тадқиқ қилган ҳолда, сифат тизими жараёнлари ўзаро алоқасини аудити.
Аудитор ташкилот тузилмасини ҳисобга олган ҳолда барча жараённи «кузатиш» ва жараёнлар доирасида бўлинмаларни ўзаро алоқаси тўғрисида маълумот олиш имкониятига эга.
Жараёнлар занжирини кузатишда аудиторлар гуруҳини бўлинмадан бўлинмага кўчиши учун қўшимча вақт зарурлиги бу усулни камчилиги ҳисобланади. Бундан ташқари, ёрдамчи жараёнлар (ҳужжатларни, ёзувларни бошқариш ва ҳ.к.) тажрибасиз аудитор эътиборидан четда қолиши мумкин.
Амалиётда кўпинча бирлашган усул қўлланилади, яъни аудит бўлинмалар бўйича ўтказилади, лекин аудит учун бир неча аниқ объектлар (лойиҳалар, шартномалар, буюмлар ва ҳ.к.) танланади. Турли бўлинмаларни текширишда, аудиторлар аудитни ушбу объектига тааллуқли бўлган жараёнларни ўзаро алоқасини кузатадилар.
Аудит объектини тадқиқ килиш қуйидаги схемалардан бири бўйича амалга оширилади:
олдинга кузатиш – жараённи бошидан унинг натижасигача ёки белгиланган нуқтагача кузатиш;
ортга кузатиш – жараённи натижасидан жараённи бошланишигача кузатиш;
қисман кузатиш – тадқиқот жараённи ихтиёрий танланган нуқтасидан бошлаб олдинга ёки ортга амалга оширилади.
4. Ички аудитни ўтказиш.
Ички аудитларни доимий ўтказилиши қуйидагиларга имкон беради:
а) сифат тизимини қўлланилаётган стандарт талабларига ва ташкилот томонидан ҳужжатлаштирилган процедуралар, корхона стандартлари, йўриқномалар ва бошқа ҳужжатларда белгиланган талабларга мувофиқлигини таъминлаш;
б) раҳбарият ва тегишли томонларда сифат тизимини натижавийлиги бўйича ишонч туғдириш: ички аудит, тизим қандай фаолият юритаётганлиги тўғрисида раҳбариятга объектив маълумот тақдим қилган ҳолда, акс алоқани таъминлайди.
в) оператив муаммоларни аниқлаш: исталган тизимни текшириш вақтида, аудитор тизимдаги ёки процедуралардаги муаммоларни аниқлаш имкониятига эга;
г) тўғриловчи амалларни тадбик килиш учун акс алоқани таъминлаш: ички аудит мобайнида белгиланган талабларга номувофиқликлар аниқланади, сўнг аниқланган номувофиқликлар сабабларини бартараф қилиш учун тўғриловчи амаллар ишлаб чиқилади ва фаолиятга жорий килинади;
д) ички аудит тизим жорий қилинаётган вақтда созлаш учун фойдали механизмдир: сифат тизимини жорий қилиш ва сертификатлаштиришга тайёрлаш вақтида тизимни «ишга тушириш» ва тизим «оқсоқланаётган» жойларни аниқлаш имкониятини беради.
Ички аудитларни мақсади – айбдорларни излаш ва жазолашэмас. Бу тушунчани ташкилотни барча ходимларига етказиш лозим, чунки ташқи назоратдан «химояланиш» объектив маълумот олишга имкон бермайди. Мумкин бўлган жазолашдан хавфсираган ҳолда, ходимлар зарур маълумотларни беркитиши ёки нотўғри тақдим қилиши мумкин, бу ҳолда аудит натижалари тизимни фаолияти ҳақида объектив маълумот бермайди, натижада тизим самарали ишлаш урнига корхона ва унинг ходимлари учун ортикча коғозбозликка айланади.