2 Тошкент давлат

Ключевые слова:
электронная коммерция, электронная коммерция, безналичные 
платежные системы, платформа интернет-трейдинга, риск. 
The article discusses the main perspectives of e-commerce development and the benefits of 
using information technology in business. Detailed analysis of e-commerce elements. Based on 
analysis and the benefits and growth of online commerce, despite the inflation rate in Uzbekistan 
over the past few years, the demand for e-services has been rising both for buyers and sellers. 
Keywords:
 e-commerce, e-commerce, cashless payment systems, online trading platform, risk. 
Bir necha yil oldin, Internet tarmog'i asosan pochta xabarlarini fayllarni yuborish, almashish 
uchun ishlatilgan. Hozirgi kunda zamonaviy texnologiyalar Internetni barcha yirik axborot 
markazlari, dunyo kutubxonalari, ilmiy va huquqiy axborotlarning ma'lumot bazasi, ko'plab davlat 
va tijorat tashkilotlari, birjalar va banklarni qamrab oladigan rivojlangan infratuzilmaga aylantirdi. 
Bugungi kunda Internetni deyarli butun yer aholisini qamrab olishi mumkin bo’lgan ulkan savdo 
maydoni sifatida ko'rish mumkin. Shuning uchun dasturiy va texnik echimlar ishlab chiqaruvchilari, 
savdo va moliyaviy tashkilotlar elektron tijoratda biznes yuritishning turlari va usullarini faol 
ravishda takomillashtirmoqdalar. 
Bugungi kunda "elektron tijorat" atamasi asosan global axborot tarmoqlari orqali tovarlar va 
pullik xizmatlarni taqdim etishni anglatadi. 
Internetning paydo bo’lishi elektron tijoratning narxini axborotni uzatishning arzonligi 
hisobiga sezilarli darajada kamaytirdi va uning yangi shakllarining paydo bo'lishiga olib keldi. 
Elektron tijorat tizimlari xaridorga sotuvchi bilan aloqa qilmasdan, xarid qilish vaqtini 
tejashga, shuningdek tovarlar haqida to'liq ma'lumotga ega bo'lishga imkon beradi. Sotuvchiga 
o'zgaruvchan talabga tezroq moslashish, mijozlarning xatti-harakatlarini tahlil qilish, ishchi kuchi, 
ijara va boshqa harajatlarni tejash imkonini beradi. 
Elektron tijorat elektron biznesning ajralmas qismidir. Elektron tijorat deganda tomonlar 
tabiiy almashuv yoki kontakt o'rniga elektron shakldagi o'zaro biznes hamkorlikning har qanday 
bitimini tushunish mumkin. 

---

198 
Elektron tijorat (elektron tijorat) atamasi Internet global kompyuter tarmog'ida tijorat 
loyihalarini amalga oshirish natijasida paydo bo'lgan va hozirgi kunda juda ko’p elementlarni 
qamrab oladi. Ularning asosiylari quyidagilardir: 
1.
Elektron to'lov tizimlari va raqamli pullar (digital cash); 
2.
Elektron do'konlar; 
3.
Elektron auksionlar; 
4.
Elektron birjalar; 
5.
Internetdagi reklama; 
6.
Internet orqali bank xizmatlarini ko'rsatish. 
- Internet orqali xaridlar qilish. Onlayn do'konlar. Internetda virtual do'konlar soni mingdan 
ortiq va to'g'ri virtual do'konni topish qiyin emas. 
- Dasturlar. Dasturiy ta’minotning katta qismi maxsus dasturiy saytlarda to'plangan va 
aksariyati Internetdan tashqari biron bir joyda mavjud emas. Shunday qilib, sizga kerak bo`lgan 
dasturni faqat onlayn rejimida sotib olishingiz mumkin. 
- Axborot. Ehtimol siz gazeta yoki jurnalning elektron versiyasiga obuna bo'lishni xohlaysiz. 
Hamma nashrlarni ham bepul olish imkoniyati mavjud emas, ya’ni pul to'lashni talab qiladi. 
Shuningdek, pullik obunalardan biri sizni qiziqtirishi mumkin. Pullik ma’lumotlar bepullaridan kam 
emas. 
- Tovarlar. Internet yordamida siz turli mamlakatlar va qit'alar bo'ylab tarqalgan minglab 
onlayn-do'konlarning birida noyob kitob yoki videofilm yoki noyob avtomobil uchun ehtiyot 
qismlar va boshqa ko'p narsalarga buyurtma berishingiz mumkin. 
- Xizmatlar. Istalgan mamlakatga chiptani buyurtirish, mehmonxona nomeriga buyurtma 
berish, do'stingizning tug'ilgan kuniga gullarni etkazib berish xizmati va hk. 
So'nggi paytlarda O’zbekistonda Internetdan tovarlarga buyurtma berish urfga aylangan. Ular 
futbolkalardan kompyuterlarga qadar hamma narsani buyurtma qilishadi, ya'ni internet elektron 
tijorat uchun juda foydali savdo maydonchasiga aylanib bormoqda. 
So'nggi yillarda inflyatsiya iste'mol bozorida talabning pasayishiga olib keldi. Shu bilan birga, 
onlayn chakana savdo hajmi o'sishda davom etmoqda. O’zbekistonda onlayn xaridorlarning 
ko'pchiligi kichik maishiy texnika, kiyim-kechak va poyabzal, kosmetika vositalari, bolalar uchun 
buyumlar, mobil qurilmalar (mobil telefonlar va planshetlar)ga buyurtma berishadi. O'tgan yildan 
beri Evropa va Amerika saytlarida kiyim-kechak, avtoulov buyumlari va kichik maishiy 
texnikalarni sotib olganlar kamaydi, xitoylik do'konlarda xaridorlar soni deyarli barcha toifadagi 
tovarlarda ko'paydi. 
- Savdo maydonchalari. Xalqaro savdo maydonchalari dunyoning turli mamlakatlaridagi 
ishlab chiqaruvchilar va xaridorlar o'rtasidagi bitimlarda vositachilik qiladi. Eng yirik xalqaro savdo 
maydonchalari xitoy onlayn savto maydonchalaridir. Ular arzon xitoylik ishlab chiqaruvchilarni 
boshqa mamlakatlardagi mijozlar bilan bog'lash zarurati tufayli paydo bo'ldi. Barcha savdo 
maydonchalari biznes sheriklar yoki tovarlarni qidirish uchun mo'ljallangan. Ularda onlayn 
buyurtma berish va sotib olish imkoniyatini mavjud. Ushbu saytlar odatda potentsial mijozlar 
ma'lumotlar bazasiga kirishni ta'minlaydigan mashhur hisoblar uchun oylik to'lov yoki tizimdagi 
ro'yxatdan o'tish uchun to'lov evaziga pul ishlaydilar. 
Yirik savdo maydonchalari: 
Alibaba.com, ushbu Xitoy onlayn bozori dunyodagi eng katta bozor. U 1999 yilda paydo 
bo'lgan va bugungi kunda turli domen zonalaridagi saytlar guruhini birlashtiradi. Shunday 
saytlardan biri Aliexspress.com. Ushbu saytning o’zbek tilidagi varianti mavjud va har oy saytga 
mamlakatimizdan 270 000gacha tashrif buyuruvchilar kiradi. Umuman olganda, 240 mamlakatdan 
36 000 000 kompaniya ro'yxatga olingan. 
Tradekey.com, ushbu bozor 2006 yilda paydo bo'lgan. Uning bosh ofislari Pokiston va 
Saudiya Arabistonida joylashgan. Ularni oyiga 22 million kishi ko'rib chiqadi. Ushbu platforma 
"kumush" va "oltin" pullik akkauntlardan daromad oladi. Bu erda 220 mamlakatning 2 498 806 
kompaniyasi o'z akkauntlariga ega. 

---

199 
Elektron tijoratning ommaviyligi kun sayin ortib bormoqda. Internet-tijorat - bu yiliga 35 
foizgacha o'sadigan dinamik bozor. 
Onlayn do'kon sizning kompaniyangizni minimal harajatli qo’shimcha savdolar manbaasi 
bilan ta’minlashi mumkin. Ijaraga ko`chmas mulk olish, xodimlarning ish haqi, tashkiliy xarajatlar 
va h.k. Agar Internet-do'kon to’g’ri ommalashtirilsa, kompaniyani reklama qilishning samarali 
vositasiga aylanishi mumkin. 
Elektron tijorat zamonaviy rivojlangan jamiyat hayotining muhim tarkibiy qismiga 
aylanmoqda. Buyurtmalar qilishning qulayligi, zarur tovarlar va xizmatlarni izlash tezligi, taqdim 
etilayotgan mahsulotlarning keng palitrasi - bu do'konlarda an'anaviy xaridlar bilan taqqoslaganda 
elektron savdoning afzalliklari kichik ro'yxatidir. 
Elektron pullardan foydalanishning afzalliklari: 
- Vaqt, kuch va pulni tejash. Elektron pul bilan to'lash juda tez, deyarli bir necha soniya 
ichida, va siz uydan chiqishingizga ham hojat yo'q. 
- Vaqt va makonda chegara yo'q: elektron to'lov tizimlari kun bo'yi, dam olish kunlarisiz va 
tanaffuslarsiz ishlaydi. To'lov xizmatlari har doim xizmatingizda va barcha to'lov operatsiyalari 
avtomatik ravishda amalga oshiriladi. 
- To'lov tizimini mustaqil ravishda tanlash (bir nechta to`lov tizimi ham bo`lishi mumkin). 
- Elektron pullar osonlik bilan bir valyutadan boshqasiga o'tkaziladi. 
- Elektron to'lov tizimlaridan to'g'ri foydalansangiz, risklar bo`lmaydi. Ularning himoyasi 
shundayki, pulni o'g'irlash yoki qalbakilashtirish mumkin emas.