2. tema: İlimiy izertlew bagdarlarin tah’law ha’ ilmiy mashqala. Izertlew alip bariw protssesin sholkemlestiriw. Joba

2.tema: İlimiy izertlew bagdarlarin tah’law ha’ ilmiy mashqala. Izertlew alip bariw protssesin sholkemlestiriw.
Joba:
1. Bilim, ilimiy biliw, dóretiwshilik, biliwdiń mánisi, qáliplesiwi, rawajlanıwı basqıshları nızalıqları, xarakterli belgileri ilim rauajlanıwı.
2. Ilim quramali mashqala.
3. Иlimiy izertlewdiń ózine tán táreplerin biliw ilimiy izertlew metodları hám metodologiyası haэqqında teoriyalıq ámeliy bilimlerdi iyelew.


Ádebiyatlar:
1. ДаврановЗ.Д. Илмий ижод методологияси. – Тошкент: МИ 2006. –267.б.
2. Туленов Ж.Т., Валиева С.И. Илмий ижод методологиряси. (Ўқув қўлланма). –Т., 2008.
3. Саифназаров И, Қосимов В. «Илмий ижод методологияси». (Дарслик). – Т., 2006
Tayanısh tu`sinikler: pedagogika, do`retiwshilik, biliw, ilimiy biliw, filosofiya ha`m ilimiy biliw
Ha`zirgi da`wirde, u`shinshi tolqın tsivilizatsiyasi, postindustrial, xabar ja`miyeti dwirinde ilim ha`m texnika rawajlanıwı, sol tiykarda materiallıq ekonomikalıq tiykarı sotsiallıq islep shıg`arıwdın` rawajlanıwın belgilewshi faktorlar esapalanadı.
Filosofiya ilimleri entsiklopediyasında Gegel` ilim sistemalı xarakterge iye ekenligin ko`rseter eken, tiykarınan «İlim - ma`nisi jag`ınan sistema, sebebi» shınlıq konkretlik sıyaqlı o`z ishinde a`wij alıwshı birlik, yag`nıy – bir pu`tinlik» dep atap ko`rsetti Gegel`. 1 Gegel` G. Entsiklopediya filosofskix nauk. T. 1. M.: Mısl`, 1974, s. 100.İlimiy fakt, gipoeteza, kontseptsiya, teoriya, ilimiy nızam ilimiy biliw sistemasının` quramlı elementi dep alıp qaraladı. İlimiy izertlew ilim sistemasında barlıq quramlı elementlerdin` mazmunın rawajlandırıp baradı bayıtadı. Bul jerde do`retiwshilik sistema sıpatında qatnasadı ilim sistemag`a baylanıslı jetilistirilip nur tartıp turadı. İlimiy izertlew – bul alım, izertlewshinin`, jaratıwshlıq qa`biletleri ha`m sheberliginin`, tırısqaqlıg`ı anıqlaw, juwmaqlaw maqseti – jan`a naqlı ilimiy bilim alıwg`a umtılıwdın` ko`rnisi bolıp tabıladı. Haqıyqıy ilimpazdın`, bolmısının`, onın` o`mir su`riwinin`, do`retiwshilik umtılıwında, turaqlı izertlewge sho`lewinde ko`rinedi. İlim – bul rawajlanıwshı, oiwshi bilim sisteması, adamnın` a`tripında a`lemdi, sozılmalı assimilyatsiyag`a, qorshag`an shınlıqtın` bolıwı tuwralı anıq teren` xabar alıwg`a, usınday xabardı alıwg`a ha`m saqlawg`a, qayta islewge ha`m onnan paydalanıwg`a bag`darlang`an sotsial sananın` ayırıqsha forması.
Bu`gingi ku`nde ilimnin` ja`miyetlik sananın` arnawlı forması sıpatında ha`zirgi zaman postindustrial, xabarlasqan arxetipidan, bekkem orın alg`an. Ha`zirigi zaman sotsial bolmıstag`ı jedel rawajlang`an sotsial institutlardın` biri sıpatında ilim ko`plep sotsiallıq jaqtan ayrıqsha rol` oynamaqta, evristik, epistemologiyalıq, xabar, a`meliy, texnikalıq funktsiyalardı orılap atır.
Bazar ekonomikası rawajlang`an, aldın`g`ı texnologiya ha`m infrastruktura ma`mleketlerde ilimiy izertlew iskerligi menen jug`ıllanıw ju`da` abroylı ha`m paydalı: ilimiy biliwdi o`siriwge intellektual ha`m materiallıq resusrlardı jaylastırıw jaylastırıw u`lken dividentler keltiretug`ın paydalı biznes dep alıp qaraladı. İlimnin` epistemolgiyalıq sebepler arasında insaniyattın` o`z turmıslıq iskerligin sırtqı sharayalardı sa`ykeslesiw barısında iskerlik tilge alınadı.
2.İlim sotsial institut sıpatında ha`zirgi zaman ja`miyeti turmısında u`len rol` oynaydı. İlim o`zine ta`n funktsiyalardı orınlaydı.
- ilimnin` sa`ykeslestiriwshi funktsiyası turmıslıq iskerlitin` ta`biyiy ha`m sotsial sharayatlarg`a sa`ykeslesiw qa`biletin qa`liplestiredi;
- ilimnin` aktivlestiriwshi funktsiyası ja`miyette ta`biyatta salıstırmalı a`meliy o`zertiriwshi iskerlik tendentsiyalardı qa`liplestiredi;
- ilimnin` variativ fukntsiyası o`zin qorshag`an ortalıqqa salıstırmalı ja`miyettin` qolaylı minez-qulqın qa`liplestiredi;
- ilimnin` monotoring funktsiyası ta`biyatta baqlaw ha`m qadag`alaw global sistemasın, mısalı, ekologiyalıq, laboratoriyalar meteorologik stantsiyalar ha`m sputnik, astrofizik observatoriyalar ha`r qıylı qorıqxanalar t.b. sho`lkemlestiriw na`zerde tutıladı;
- ilimnin` informatsiyalıq adamlarg`a a`tirap bolmıs haqqında jan`a ilimiy bilimler, anıq ilimiy xabar beredi.
Adamzat jan`a ilimiy bilimlerdi adamzatlıq ma`deniyat g`a`ziynesine kirgizilip, K. Popper so`zi menen aytqanda «biliwden la`zzet aladı» . Demek, ilim gedonistikalıq sotsial funktsiyanı orınlaydı. Bunnın` u`stine, ha`r bir insang`a bolg`an sıyaqlı, ja`miyette izleniwshili ta`n. İlim mine usı sotsiallıqtı qanaatlandıradı.Do`retiwshilik degende – ken` ma`niste shaxs yamasa ja`miyettin`, sotsial ha`m ruwxıy a`lemin adamnın` maqsad ha`m wazıypalarına, onın` talapları, ha`m imkaniyatlarına muwapıq ra`wishte o`zerttiriw barısındag`ı do`retiwshilik belesendiligi tu`sindiriledi.
Do`retiwshilik - qa`liplesken stereotipler, a`detler, da`stu`rler ha`m shartlilikler ob`emı sanalı ra`wishte shıg`ıwı demek, sub`ekt do`retiwshilik protsessinde rawajlanıw jolında bo`get bolg`an eski na`rselerdi sanalı ra`wishte shetke jolıqtıradı. İnsan do`retiwshiligi ha`r tu`rli, tiykarınan ko`rkem, ilimiy izertlew, konstruktorlik, siyasat tarawında ko`rsetiw mu`mkin. Keselde o`zine ta`n jaraqlıq operatsiyası a`melge asrıga`n vrach ha`m ratsionalizatorlıq usınıstı kirgizgen jumısshı do`retiwshilik shaxslar alıp qaraladı. Sonday-aq labrotoriyada qıyın izertlew o`tkergen alımnın` jan`a roman ha`m qosıqlar jazg`an jazıwshı, shayırdı, betakror, muzıka shıg`armalardı jaratıwshı kompizatorlardı do`retiwshi shaxslar dep ataw mu`mkin.
İzertlew – bul sub`ekttin` oylaw, aqıllı sanalı qadag`alawshı tartipke salıwshı, bag`darlawshı, sonın` menen birge sotsiallıq praktika muwapıq ra`wishte u`zliksiz o`zgerip barıwshı ob`ektiv a`lemnin` sub`ektiv sanasındag`ı aktiv bolıp tabıladı.
Ko`rkemlik, texnikalıq ha`m ilimiy do`retiwshilik ayırmashılıq sıpatında alıp qaraladı. İlimiy izertlew – bull a`lemnin` bilimleri, qa`biletlerinin` joqarg`ı vırajeniesi, u`yrenip atırgan qubılıslardın` o`zine ta`n, mazmunına kirip kirip barıwg`a bolg`an talabı.
İlimiy iskerlik do`retiwshilik penen shen`ber-shen` baylanıslı. İlimiy xızmetkerdin` bilimi, talantı, qa`bileti, ko`nlikpeleri, ilimnin` tegine jetiwge bolg`an umtılıwları ilimiy do`retiwshilikte o`z ko`rnisin tabadı. İlimiy ashılıw, ilimde jan`a teoriya yamasa bag`dar jaratıw do`retiwshiliktin` ilimdegi joqarg`ı ko`rnisi bolıp tabıladı. İlimiy izertlew tarawında joqarı na`tiyjelerge ersiw alımlardı «danıshpan» dep atawdı biykarg`a aytpag`an.Mısalı, A. Eynshteynin` ilimiy iskerligi u`lken da`rejede ilimiy belesendiligi menen ajıralıp turadı. Onın` ilimiy ashılıwlardı tek ha`zirgi zaman fiziksının` qıyapasın, ba`lki du`n`yanın` ha`zirgi zaman kartinasın o`zgertip jiberdi. A. Eynshteyin ashqan jan`alıqlar na`tiyjesinde ha`zirgi zaman alımları ilimiy iskerliginin` manawiy xarakteri o`zgerdi.