2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

3. Tomirlardan qon ketishi, turlari, vaqtincha to‘xtatish usullari 
Qon aylanish doirasi tomirlaridan to‘qimalarga, tashqi muhitga yoki biror bo‘shliqqa 
qonning chiqishiga qon ketishi deyiladi. Bemorlar hayotiga katta xavf tug‘diruvchi holatlar 
asosan ko‘p miqdorda qon yo‘qotilganda paydo bo‘ladi, ya’ni bu hol qon aylanish doirasida 
umumiy qon hajmining keskin kamayib ketishi va to‘qimalarning kislorod bilan ta’minlanishi 
buzilishi tufayli kelib chiqadi.
Arterial qon tomirlarida sistolik bosim 70 
mm 
simob ustunidan pastga tushganda hayot 
uchun xavfli holat yuzaga keladi. Kattalarda tana vazniga qarab 4–5 
l 
ga yaqin qon bo‘ladi. 
Shundan 60 % ga yaqini qon tomirlarida va 40 % esa depo a’zolarda (jigar, taloq, suyak iligi 
sohasida) bo‘ladi. Ba’zan katta bosimda va yuqori tezlikda qon ketganda (400–600 
ml
), 
yo‘qotilgan qon hajmi unchalik ko‘p bo‘lmasa-da, o‘lim holati yuz berishi mumkin. Chunki 
bunday qon ketishi vaqtida yurakka borayotgan qon hajmining keskin kamayib ketishi 

---

123 
 
sababli, tomirlarda aylanayotgan qon hajmi, shu qon aylanish doirasi hajmiga to‘g‘ri 
kelmaydi. Qon ketishining hajmi va tezligi jarohatlangan tomirning katta-kichikligiga, 
jarohatning yuza yoki chuqur kesilganligiga hamda ezilib ketganligiga ham bog‘liq bo‘ladi. 
Qon ketishining turlari
. 
Qon ketishining bir nechta amaliy ahamiyatga molik turlari 
farqlanadi. 
1. Anatomik, ya’ni a’zo turlariga qarab arterial, venoz, kapillar va aralash qon 
ketish
larga bo‘linadi. Arterial qon ketishda qon och qizil rangda bo‘lib, katta bosim ostida, 
favvora ko‘rinishida otilib chiqadi. Arterial tomirlar jarohatlanganda, ularning o‘lchamiga 
bog‘liq bo‘lmagan holda, qisqa vaqt ichida organizmda kamqonlik yuz berib, o‘limga sabab 
bo‘lishi mumkin. Vena tomirlaridan ketayotgan qon to‘q qizil rangda bo‘lib, bir maromda va 
sekin, «buloq» ko‘rinishida oqish xususiyatiga ega. Katta venalar jarohati tufayli qon ketishi 
yuz bersa, inson hayoti uchun katta xavf tug‘ilishi mumkin. Kapillarlardan qon ketganda, 
jarohatning butun yuzasi bo‘ylab kam miqdorda, bir maromda, tomchi ko‘rinishida qon sizib 
chiqadi. Ko‘pincha kapillarlardan ketayotgan qon o‘z-o‘zidan to‘xtaydi. Parenximatoz 
(g‘ovak) a’zolar (jigar, taloq, o‘pka) jarohatlanganda qon ketishi juda xavfli kechadi, ulardagi 
tomirlarning o‘z holicha yopilmasligi sababli, qon ketishi to‘xtamaydi va tez kamqonlik 
holatlari kelib chiqadi.