2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

121 
 
kasalliklari, jigar yoki bo‘yrak yallig‘lanishida va sovuq urganda yuz berishi mumkin. 
Koma 
– hushni yo‘qotishning chuqur buzilishi bo‘lib, unda og‘riqqa nisbatan reaksiya yo‘qoladi. 
Komaning quyidagi turlari farqlanadi:
1) 
serebral koma
 
– bunda quyidagi simptom kuzatiladi: oyoqqo‘llarda harakat va sezgi 
yo‘qligi, og‘izning jarohatlanmagan tomonga qiyshayishi (kasal «trubka chekayapti»), 
ko‘zning jarohatlangan tomonga qiyshayishi (kasal bosh miyadagi jarohatlangan o‘choqqa 
qarayapti), shikastlangan oyoq yoki qo‘llar ko‘tarib-tushirilganda krovatga og‘irlik bilan 
tushadi. 
Apopleksik zarbalar ko‘pincha 45–60 yoshdagilarda kutilmaganda sodir bo‘ladi. 
Bunday bemorlarning yuzlari qizil rangda bo‘lib, bungacha ular ko‘pincha arterial qon 
bosimining oshishidan qiynalib yuradilar
.
Birinchi yordam: to‘liq tinchlikni ta’minlash; boshga sovuq qo‘yish (muzli grelka); tez 
yordam mashinasini chaqirish; ixtisoslashgan kasalxonaga gospitalizatsiya qilish. 
Shok
 
– ingliz tilidan «zarba» deb tarjima qilinadi. Bundan 200 yil muqaddam kuchli 
jarohatlovchi ta’siridan kelib chiquvchi holatga shunday nom berilgan. Shok o‘zida ko‘plab 
simptomlarni mujassamlashtiradi, bu belgilar bemor yoki shikastlangan shaxs holatining 
og‘irligini ko‘rsatadi. Shokning bir necha turlari farqlanadi. Amaliyotda ko‘proq 
uchraydiganlari: travmatik; kardiogen; anafilaktik; kuyish shoki; infeksion – allergik;
gemorragik; elektr shoki. 
Travmatik shok
 
turli a’zolar va tana qismlarining shikastlanishi tufayli sodir bo‘ladi. 
Travmatik shok rivojlanishiga olib keluvchi asosiy omillar: og‘riq; qon yo‘qotish; 
shikastlangan to‘qimaning parchalanish mahsulotlari bilan organizmning zaharlanishi. 
Klinikasi
: 
travmatik shokning kechishida 2 davr farqlanadi: erektil (qo‘zg‘alish); torpid 
(tormozlanish). 
Erektil davr travmadan so‘ng birdaniga boshlanib, hushning saqlanishi, harakat va nutq 
qo‘zg‘alishlari, o‘ziga va atrofdagilar holatiga tanqidiy qarashlarning yo‘qligi bilan 
tavsiflanadi. Terisi oqargan, ko‘z qorachiqlari yorug‘lik ta’sirida yaxshi kengaygan, qon 
bosimi normada bo‘lib, tomir urishi biroz tezlashgan. Bu davr o‘rtacha 10–20 minut davom 
etadi. Shundan so‘ng torpid davr boshlanadi, bunda qon bosimi birdan keskin pasayadi, sovuq 
ter bosadi, tana harorati pasayadi, yaqqol tormozlanish rivojlanadi va o‘lim yuz berishi 
mumkin
.
Birinchi yordam
: nafas yo‘llarining o‘tkazuvchanligini tiklash; qon ketishini to‘xtatish; 
chiqishlarda immobilizatsiya qilish; og‘riqsizlantirishni o‘tkazish; jarohatlangan kishini eng 
yaqin tibbiyot muassasasiga tezda va ehtiyot qilgan holda olib borish kerak. Kuyish shoki 
jarohatlangan kishi tanasining 15–20 % qismi kuyganda kuzatiladi. Klinikasi ikki bosqichda 
kechadi: 
1) qo‘zg‘alish bosqichida kuchli og‘riq, harakat bezovtaligi, ter bosishi, qaltirash; 
2) 6–12 soatdan keyin kuygan kishi og‘riqni sezmaydi, sovuq ter bosishi kuzatiladi, 
«qahva quyqasi» ko‘rinishida qusishi mumkin, qon bosimi keskin pasayadi, tomir urishi 
tezlashadi, umumiy tormozlanish kuzatiladi. 
Tez yordam
: kuyish manbasini o‘chirish; kuyishning aniq vaqtini aniqlash; «kaft» 
qoidasi bo‘yicha tananing qancha qismi jarohat-langanini aniqlash; og‘riqsizlantirishni 
o‘tkazish; vena ichiga suyuqliklar yuborish; tezkor va ehtiyotkorlik bilan jarrohlik-kuyish 
bo‘limiga gospitalizatsiya qilish. Tashishda jarohatlanmagan tomon bilan yotqizish kerak.