2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

Elektr tokidan himoya vositalari. 
Elektr - uskunalar bilan ishlaydigan ishchilarni 
elektr jarohatlanishdan, elektr yoyi va elektrmagnit maydonlaridan himoyalash uchun elektr 
himoya vositalari (EHV) qo‘llaniladi (5 - ilova). 
EHV qo‘lda va avtomobilda elitib yuruvchi buyumlar mavjud. Himoyalovchi vositalar 
shartli ravishda uch turga bo‘linadi: izolyatsiyalovchi, to‘suvchi va yordamchi. 
Insonni elektr kuchlanish ostida bo‘lgan elektr uskunalarining qismlaridan va yerdan 
izolyatsiyalash uchun xizmat qiladigan vositalar - izolyatsiyalovchi vositalar deb ataladi. 
Unga quyidagi buyumlar kiradi: izolyatsiyalovchi va o‘lchovchi shtangalar; vaqtincha yerga 
ulash qurilmalari; izolyatsiyalovchi va elektr o‘lchov qisqichlari; kuchlanish ko‘rsatkichlari; 
montyorlik asboblarining izolyatsiyalangan dastalari; dielektrik qo‘lqoplar; etiklar va 
kalishlar; rezinali gilamchalar va poyandozlar; izolyatsiyalangan narvonlar. 
Izolyatsiyalovchi EHV ikki turga bo‘linadi: asosiy va yordamchi. Kuchlanishga 
ishonchli bardosh beradigan va ular yordamida tok o‘tkazuvchi qismlarga tegishiga ruxsat 
beradigan vositalar asosiy vositalar deb ataladi. Ishchilar havfsizligini ta’minlab bera 
olmaydigan va asosiy EHV bilan birgalikda qo‘llaniladigan vositalar-qo‘shimcha vositalar 
deb ataladi. 
To‘siqli himoya vositalar deb, vaqtincha tok o‘tkazuvchi qismlarni to‘sish uchun 
qo‘llaniladigan vositalarga aytiladi. Bunga olib yuruvchi to‘siqlar (sharmalar, qo‘lqoplar, 
qafaslar) hamda vaqtinchalik yerga ulash qurilmalari kiradi. Ularga shartli ravishda 
ogohlantiruvchi plakatlar ham kiradi. Inson yiqilib tushishini oldini olish uchun 
(himoyalovchi belbog‘lar, ogohlantiruvchi arqonlar) va tepaga ko‘tarilish uchun (narvonlar, 
tirnoqchalar) hamda yorug‘lik, issiqlik, mexanika va kimyoviy ta’sirlaridan himoyalanish 
uchun shaхsiy himoya vositalari (ko‘zoynak, gaz niqob, maxsus kiyimlar va shunga o‘xshash 
turli buyumlar) qo‘llanib kelinadi. 
Izolyatsiyalovchi EHVga qo‘shimcha, dielektrik kalishlari (etiklar), rezinali 
gilamchalar, poyandozlar va podstavkalar qo‘llaniladi. 
Tajriba qismi 
Elektr toki bilan o‘tqazilgan tajribalar ma’lum xavf bilan bog‘liq. Shuning uchun shu 
xavflarni to‘liq yo‘qotish uchun, asbob va sxemalarni kichik qiymatli toklar bilan tajribalar 
o‘tkazish lozim.
F41021-1M rusumli megaommetr (6.1-rasm) yordamida tajriba o‘tqazuvchi 
elektrodlarni ushlagan holda «qo‘l-qo‘l» yo‘li orqali inson tanasini elektr tokiga 
ko‘rsatayotgan qarshiligi o‘lchaydi. Tajriba o‘tqazuvchi bitta qo‘li bilan (bosh va ko‘rsatgich 
,
)
2
(
1
2
h
h
h
R
fC
R



---