128
ko‘ndalang o‘simtalariga bosiladi. Bunday muolajalar asosan bosh barmoqni bo‘yinning orqa
qismiga, qolgan barmoqlarni esa oldingi qismiga qo‘yib amalga oshiriladi yoki buning aksi
ham bo‘lishi mumkin. O‘mrovosti arteriyasini birinchi qovurg‘ aga bosish bilan ham qon
ketishi to‘xtatiladi.
Bunday muolajalar III–IV barmoqlar bilan to‘sh-o‘mrov so‘rg‘ichsimon muskulning
orqa- ashqi qirg‘og‘ini I qovurg‘aga bosish yo‘li bilan bajariladi. Qo‘ltiqosti arteriyasini yelka
suyagi boshcha qismiga bosish bilan qon ketishining oldi olinadi. Bemor qo‘li tashqariga
ochilgan holda yotqizilib, bosh barmoq qo‘ltiqosti yuqori qismiga bosilib, qolgan barmoqlar
esa yelkaning tashqi tomonidan o‘rab turadi.
Yelka arteriyasini yelka suyagiga, ya’ni ikki boshli mushakning bosh qismi birikkan
joyga, bilak va tirsak arteriyalarini esa suyaklarga bosish yo‘li bilan qon ketishining oldi
olinadi.Son arteriyasidan qon ketganda qonni to‘xtatish uchun chov boylami uchidan ichkarigi
qismi bosh barmoqlar bilan bosiladi. Bunday hollarda, boshqa nuqtalardan bunday urinishlar,
son arteriyasining chuqur va qalin mushaklar ostida yotganligi sababli, samara bermaydi.
Zarur bo‘lganda, tashqi yonbosh arteriya va qorin aortasini ham bosish mumkin.
Bunday hollarda bemorni orqasiga yotqizib, son-chanoq bo‘g‘imidan bir oz bukib, qorin
mushaklarini erkin holga keltirish zarur. Shundan keyingina kaft musht holiga keltirilib, qorin
aortasi umurtqaga, tashqi yonbosh arteriyasi esa suyaklarga bosiladi.
Venalardan qon ketgan vaqtda, arteriyalardan qon ketishidan farqli, qon to‘xtatish
jarohatning pastki (distal) qismining yumshoq to‘qimalariga bosish orqali ham amalga
oshiriladi. Qon ketishida har xil bog‘lovchi (jgut) matolar yordamida qon to‘xtatish eng qulay
usullardan biri bo‘lib, o‘ziga xos kamchiliklarga ham ega. Bog‘lovchi matolar yordamida qon
to‘xtatish usullari asosan arteriya qon ketishlarida, jarohatdan yuqori sohalarga qo‘yish orqali
amalga oshiriladi. Ularni asosan qon to‘xtatishning boshqa choralari bo‘lmagan hollarda, 1–
1,5 soatgacha qo‘yish mumkin. Aks holda, to‘qimalarda qon aylanishining keskin buzilishi
sababli, to‘qimalar nekrozi (o‘limi) va gangrenasiga, bu esa a’zolarning ma’lum qismini
amputatsiya qilishga olib keladi.
Ba’zida qattiq siqib bog‘langan sohalarning yumshoq to‘qimalari oralig‘ida gematoma,
nekroz va nerv tolalarining jarohatlanish hollari kuzatiladi. Nerv to‘qimalarining
jarohatlanishi parezlar, gohida esa a’zolar falajiga sabab bo‘ladi. Keng tarqalgan bog‘lovchi
matolar rezinalardan tayyorlanadi. Rezina naydan iborat Esmarx bog‘lamining bir qismida
ilgak, ikkinchi qismida esa xalqa bo‘lib, bu maxsus moslama bog‘lovchi matoni biriktirishni
qulay va oson qiladi. Boshqa bog‘lovchi vosita sifatida kengligi 2
sm
kamarsimon rezina
ishlatish mumkin.
Uning bir qismida tugma, ikkinchi qismida esa teshiklar shaklidagi moslama bo‘lib,
mahkamlash uchun juda qulaydir. Jarohatlangan a’zoning pastki qismini qon to‘xtatuvchi
bog‘lam qo‘yishdan oldin yuqoriga ko‘tarib, vena qoni chiqarib yuboriladi. Bog‘lovchi
matolar vaziyat talabiga qarab har xil bo‘lishi mumkin. Masalan, bog‘lovchi qayishqoq
bo‘lmagan mato (belbog‘, kamar) oddiy ip yoki ro‘molchalardan iborat bo‘lsa, qon
to‘xtatuvchi bog‘lam qo‘yilayotganda uncha qattiq tortmasdan, uning tagiga biror bir mato
o‘rab, so‘ngra 10–15
sm
uzunlikdagi sterjen (cho‘p, ruchka, qalam va h. k.) yordamida burash
kerak. Bunday hollarda sterjenni burash bilan bog‘lamni keragicha tortish mumkin.
Bog‘lam qo‘yilgandan so‘ng qo‘yilgan vaqti yorliqqa yozib ko‘rsatiladi. Bog‘lam
qo‘yish muddati yozda 1,5 soat, qishda esa 1 soatdan oshmasligi kerak. Agar jarohatlangan
odamni shu muddat ichida shifoxonaga yetkazib borishning iloji bo‘lmasa, bog‘lam yechilib,
10–15 minut davomida qon ketayotgan tomir barmoq bilan bosib turiladi, keyin bog‘lam
yuqorida ko‘rsatilgan talab bo‘yicha qaytadan boshqa joyga qo‘yiladi. Faqat davomiyligi
birinchi marta qo‘yilgandagi vaqtning teng yarmiga qisqaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
