2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Kelib chiqishi va tarqalishi
. 
Qizil sebarga qadimdan beri Italiya va 
Gretsiyada ekilmoqda. Sebarganing har xil turlari Yevropa hududida O„rta dengiz 
sohillarida Osiyo va Afrika tog„larida uchraydi. Qizil sebarga yer yuzida 20 mln. 
ga dan ortiq yerga ekiladi. U AQSh, Polsha, Chexiya, Slovakiya, Angliya, 
Fransiya, Rossiyada ko„p ekiladi. O„zbekistonda qizil sebarga o„tloqi tuproqlarda, 
sholichilik xo„jaliklarida ko„proq ekilmoqda.
Hosildorligi. 
Ilg„or xo„jaliklarda gektaridan 400 s ko„kat, 60-80 s pichan, 3 s 
urug„ etishtiriladi. O„zbekiston sholichilik institutining ma‟lumotiga ko„ra o„tloqi 
botqoq, sizot suvlari yuza joylashgan tuproqlardan birinchi yili 70-90 s, ikkinchi 
yili 150-170 s pichan olinadi.
Botanik ta‟rifi
. 
Qizil sebarga dukkaklilar oilasiga va 
Trifolium
turkumiga 
mansubdir, bu turkumga sebarganing bir yillik, ikki va ko„p yillik turlari kiradi. 
Ko„p yillik sebargadan eng ko„plab tarqalgani qizil sebarga 
T. pratense L. ,
pushti 
sebarga 
T. hyblidum L 
. oq sebarga 
T. repens,
O„zbekiston tog„larida sebarganing 
har xil turlari uchraydi.
Biologiyasi 
Issiqlikka talabi
. 
Qizil sebarganing urug„i 1-2
o
C da unib chiqa boshlaydi. 
O„sish va rivojlanishi uchun 15-29 
o
C talab qiladi. Birinchi yilgi sebarga -15
o
C 
sovuqqa chidaydi. Ikkinchi va keyingi yillari sovuqqa chidamliligi pasayadi. Qish 
mavsumida -8,5 
o
C sovuq bo„lganda 40% o„simlik nobud bo„ladi. Ammo, 

---

244 
agrotexnik tadbirlar bilan sovuqqa chidamliligini oshirish mumkin. Faol harorat 
yig„indisi birinchi o„rim uchun 950 
o
C, ikkinchi o„rim uchun 600-800 
o
C bo„ladi.
Qizil
sebarga 
mo„„tadil nam iqlimiga moslao„gan o„simlikdir, 
yog„ingarchilak miqdori 400-450 mm bo„lgan mintaqadi yaxshi o„sadi. 
Transpiratsiya koeffitsienti 400-600 ga teng. Issiqqa va sovuq havoga chidamaydi. 
O„zbekistonda bu o„simlik faqat sug„oriladigan sharoitda etishtiriladi. Gullash 
davrigacha tuproq namligi dala nam sig„imiga nisbatan 80%, gullashda 60% urug„ 
pishish davrida 40% bo„lsa o„simlik yaxshi o„sadi. Shimoliy sebarga kunning 
yorug„lik davri o„zgarsa bo„g„in oraliqlari kamayadi, poyasi past bo„ladi, bo„g„in 
soni kam bo„ladi. Janubiy sebarga soyada ham o„saveradi, shuning uchun boshqa 
dala ekinlari bilan qo„shib ekish mumkin, ammo juda soya bo„lsa tup soni keskin 
kamayib 10-15% saqlanadi.
Qizil sebarga har xil tuproqlarga ekiladi. Tuproq muhiti pH 4,5 dan yuqori 
bo„lishi shart. Ko„pincha sholi bilan almashlab ekiladi.
Bir tonna pichan yetishtirish uchun 5-6 kg fosfor, 16-17 kg kaliy, 15-17 kg 
kalsiy, 5,0-5,5 kg magniy sarflanadi.