2 mundarija

4– amaliy mashg‘ulot
( 4 soat) 

---

188 
Keramik g’isht ishlab chiqarish texnologiyasi va ishlatilish sohalari;
 
Gʻisht
— qurilish materiali; toʻgʻri burchakli parallelepiped koʻrinishidagi 
sunʼiy tosh. Tabiiy va sunʼiy (mineral) materiallardan tayyorlanadi. Xom va pishiq 
turlarga boʻlinadi. Xom Gʻisht tabiiy sharoitda quritiladi. Pishiq Gʻishtni 
tayyorlashning "hoʻl" va "yarim quruq" usullari bor. Oddiy pishiq gʻishtni "hoʻl" 
usulda tayyorlash uchun sogʻtuproqdan loy tayyorlanadi, yaxshilab pishitiladi, 
qoliplanadi, quritiladi va xumdonda pishiriladi. "Yarim quruq" usulga koʻra, 8—
10% namliqdagi tuproq mas-sasi 120–150 kg/sm
2
bosim ostida poʻlat qoliplarda 
maxsus presslarda presslanadi, keyin 1000°C ga yaqin temperaturada aylanma yoki 
tunnel xumdonlarda pishiriladi. Bu usul G’ishtning oʻlchamlari aniq va shakli 
toʻgʻri boʻlishini taʼminlaydi. Siqilishga mus-tahkamlik chegarasi boʻyicha 
Gʻishlar 5 markaga boʻlinadi: 150; 125; 100; 75; 50. "Hoʻl" usul boʻyicha 
tayyorlangan Gʻishning hajmiy ogʻirligi oʻrtacha 1700 kg/m\ "yarim quruq" usulda 
tayyorlangan Gʻishniki esa 1900 kg/m
3
ni tashkil etadi. Hajmiy ogʻirligi 
1400 kg/m
3
dan kam boʻlgan yengil Gʻishtlar ham binokorlikda keng ishlatiladi. 
siqilishga mustahkamlik chegarasi 50– 100 kg/sm
2
va hajmiy ogʻirligi 1000– 
1400 kg/m
3
boʻlgan Gʻishtlar imoratlarning yuk koʻtaruvchi devorlarini tiklashda 
qoʻllanadi. Siqilishga mustahkamlik chegarasi 35–50 kg/sm
2
va hajmiy ogʻirligi 
700–1000 kg/m3boʻlgan yengil Gʻishtlar oddiy devorlarda, issiq — sovuqni 
oʻtkazmaydigan (izolyatsi-on) material sifatida hamda sinchli binolarda sinchlar 
orasini toʻldirishda ishlatiladi. Hajmiy ogʻirligi 500–700 kg/m
3
va mustahkamlik 
chegarasi past (6–15 kg/sm
2
) boʻlgan Gʻishtlar qozon, quvur va pechlarga qoplash 
uchun qoʻllanadi. 
Gʻishtlarning kovakli, koʻp teshikli, kislotaga, oʻtga chidamli maxsus 
xillari mavjud. Silikat Gʻishtlar ham ishlab chiqariladi. Silikat Gʻisht tayyorlash 
uchun kvars qumi (92—95%), ohak (5—8%) va suv aralashmasidan iborat massa 
yuqori bosim va temperatura ostida avtoklavlarda qotiriladi. Silikat Gʻisht sargʻish 
kulrang koʻrinishda boʻladi. Uning hajmiy ogʻirligi 1700– 1900 kg/m\ Bunday 
Gʻishtlar fuqaro va sanoat binolarining yuk koʻtaruvchi devorlari va ustunlarini 
tiklashda ishlatiladi. Silikat Gʻishtlar namga, yuqori temperatura (500° dan ortiq) 
ga uncha chidamli boʻlmagani uchun pech va moʻrilarda, poydevor va sokollarda 
ishlatilmaydi. 
Qad. oʻzbek milliy meʼmorligida kvadrat shaklidagi (24x24x5 sm) "mu-
sulmon" G’ishtlar keng rasm boʻlgan. Oʻzbekistonda 19-asr 2-yarmidan 
toʻrtburchak shaklli (28x13x7 sm va 37x23x9 sm oʻlchamli) "nikolay" Gʻishtlari 
ishlatilgan. Hozir asosan 25x12x6,5 sm oʻlchamli va bir yarimtali (25x12x8,8 sm) 
pishiq G’isht ishlatiladi. 
Nazorat uchun savollar 
1.
Keramika haqida nialar bilasiz? 
2.
Keramikadan qanday buyimlar olinadi? 

---

189 
3.
Keramik g’ish ishlab chiqarish usullari?