2-мавзу: Уруғ-қабила ва миллий динлари. Жаҳон динлари: буддизм ва христианлик Режа

Яҳудийлик оқимлари ҳақида гапирганда уларни кенг тарқалган 
оқимларига Саддуқийлар, Фарзийлар, Ессейлар, Массонизм ва 
Сионизмлар киради. 
(1)Саддуқий номи подшоҳ Довуд пайғамбар даврида яшаган руҳоний 
Саддуқ номи билан боғлиқ. Кўплаб мансабдор руҳонийлар саддуқий 
бўлганлар. Улар диний ишларда фақат Мусо пайғамбарнинг беш китобини 
тан олганлар. Қонунда руҳонийлар, қурбонликлар, ибодатлар ҳақида сўз 
боради. Лекин, охират ва қиёмат ҳақида хеч нарса дейилмаган. Шунинг учун 
саддуқийлар қиёматда ўлганларни қайта тирилишига ишонмаганлар. 
(2)Фарзий номи қадимий яҳудий тилидаги “тушунтириш”, “ажратиб 
кўрсатиш” сўзидан олинган бўлиб, улар Мусо пайғамбарнинг қонунини 
шарҳлаганлар ва оддий одамларга ўргатганлар. Фарзийлар мусонинг 
замонидан бери оғзаки анъана давом этиб келяпти деб ҳисоблайдилар. Улар 
ҳар бир авлод ўз эҳтиёжларини қондириш учун қонунни шарҳлай олади деб 
билганлар. 
Улар муқаддас манба сифатида нафақат Мусо пайғамбарнинг 
қонунини, балки бошқа пайғамбарларнинг ҳам муқаддас китобларини, хатто 
ўзларининг урф-одатларини ҳам қабул қилганлар ва буларнинг барчасига 
синчковлик билан амал қилганлар. Шунинг учун ҳам улар овқатга, кийимга 
ва бошқа нарсаларга жуда эҳтиёт бўлганлар. Қўллари ва баданларини 
озодалигига катта эътибор берганлар. Фарзийлар жуда кўп пайғамбарлар 
гапириб ўтган қиёматда қайта тирилиш масаласига ишонганлар. 
(3)Ессейлар Қуддусдаги кўпгина руҳонийлар Худо улардан талаб 
қилганидек яшамас эдилар. Ундан ташқари римликлар баъзи диний 
мансабларга Мусо пайғамбарнинг қонунига мувофиқ муносиб бўлмаган 
шахсларни тайинлаган эдилар. Буни кўрган бир гуруҳ руҳонийлар Қуддусда 
ибодат қилиш ва қурбонлик қилиш қонунга тўғри келмай қолди, деб 
ҳисобладилар. Улар Қуддусни ташлаб, яҳудий саҳроларига чиқиб кетдилар 
ва ўша ерда ўз жамоаларини ташкил қилдилар. Уларни ессейлар деб аташди. 
Ессейлар Худо томонидан юбориладиган халоскор – Мессия – охир замон 
пайғамбари келиши ва Қуддусни тозалашини кутиб, ибодат қилиб яшар 
эдиар. 

---