2-mavzu: Statistik kuzatish uslubiyati Reja: Statistik kuzatish to‘g‘risida

I.
 
Kuzatish organi – bu statistik kuzatishni bevosita tashkil qiladigan va 
o‘tkazadigan tashkilotlardir. Ularning nomma-nom royxati hamda huquq va 
vazifalari kuzatishning tashkiliy rejasida belgilanib olinadi. Masalan, respublika 
miqyosida o‘tkaziladigan kuzatishlar rejasini O‘zbekiston Respublikasi Statistika 
davlat qo‘mitasi ishlab chiqadi.
II.
 
Kuzatish vaqti va muddati - kuzatishni qachon va necha kunda amalga 
oshirishni aniqlaydi. Masalan, 1989 yilgi aholi royxati 12 yanvardan 19 yanvargacha 
bo‘lgan, ya’ni 8 kun davomida o‘tkazilgan. Shu davr aholi royxati uchun kuzatish 
muddati bo‘lib hisoblanadi.
Hisobot vaqti – olinayotgan ma’lumot qaysi vaqtga tegishli bo‘lgan davr bilan 
o‘lchanadi. Masalan, bir oylik hisobotda joriy oy hisobot vaqti bo‘lsa, kuzatish vaqti 
esa ushbu hisobot taqdim etilishi lozim bo‘lgan muddat bilan belgilanadi. Bu muddat 
odatda hisobot oyidan keyingi oyning 2 yoki 3 kuni bilan aniqlanadi.
Kritik fursat (moment)li deyilganda, ma’lumotlarni vaqt (daqiqa, soat, kun) ga 
to‘g‘irlab (moslab) royxatga olish tushuniladi. Aynan shu holatga nisbatan xodisalar 
royxatga olinadi. Masalan, 1989 yilgi aholi royxatida kritik fursatli 11-yanvardan 
12-yanvarga o‘tar kechasi –soat 24-00 ga belgilangan edi. Mavjud aholi aynan shu 
fursatga to‘g‘irlab royxatga olingan, ya’ni 12-yanvar soat 00 gacha tug‘ilgan bolalar 
royxatga olingan, undan keyin tug‘ilganlar esa royxatga olinmagan. Shu vaqtgacha 
o‘lganlar esa royxatdan o‘tmagan.
Kritik fursatni belgilash:
−
birinchidan, royxatga olinadigan ma’lumotlarni xuddi bir fursatning o‘zida 
rasmga tushirgandek bo‘ladi; 
−
ikkinchidan, takror (ya’ni bir kishini ikki marotaba) hisobga olishdan xoli 
qiladi; 
−
uchinchidan, royxatni belgilangan muddatda tugatishni ta’minlaydi. 
III.
 
Kuzatish joyi deyilganda, kuzatish qayerda o‘tkazilishi lozim bo‘lgan joy 
tushuniladi. Uni belgilash ayniqsa joyi o‘zgarib turishi mumkin bo‘lgan xodisalarni 
kuzatayotganda juda katta ahamiyatga egadir. Agarda, o‘rnatilgan stanoklar 
royxatga olinayotgan bo‘lsa, u holda kuzatish joyini belgilab olish uncha qiyin emas, 
chunki bu stanoklar doimo bir joyga biriktirib qoyilgan.
Statistik
Kuzatishning taskiliy masalalari
Kuzatish органи 
Kuzatishvaqti 
va muddati 
Kuzatishjoy
i 
Kadrlarni 
tanlash va 
o‘qitish 
Kuzatishvaraqalarini 
ko‘paytirish va 
joylarga jo‘natish 

---

Agarda, aholi royxatga olinayotgan bo‘lsa, u holda kuzatish joyini aniqlab olish 
juda ham qiyin, chunki aholini aynan qaysi joyda royxatga olish kerak: yashash 
joyidami yoki ishlayotgan joyidami, degan savolni yechib olish zarur bo‘ladi. Aholi 
doimo, shu jumladan, 1989 yilda ham yashayotgan joyida royxatga olingan.