2-мавзу. ?рта Осие инсоният цивилизациясининг

3- Tema. ǴárezsizÓzbekstanRespublikasınıńdúziliwihámonıńtariyxıyáhmiyeti


Jobası:
1. Ǵárezsizlikaldındarespublikadaǵısociallıq-ekonomikalıqhámsiyasiyawhal. Ózliktiańlawǵaumtılıwdıńkúsheyiwi.Siyasiysistemadaǵıózgerisler.
2. Ǵárezliktińjáriyalanıwı. ÓzbekstanRespublikasınıńdúziliwi.
3. Ǵárezsizliktińdáslepkidáwirindemámleketsuverenitetinbekkemlewjolındaǵıháreketler.


Ádebiyatlar:
1.Левитин Л. Ўзбекистон туб бурилиш палласида. - Тошкент: Ўзбекистон, 2005.
2.Мустақил Ўзбекистон тарихи. Масъул муҳаррир А.Сабиров. - Тошкент: Академия, 2013.
3.Новейшая история Узбекистана. Руководителъ проекта и редактор: М.А.Рахимов. - Тошкент: Адабиёт учқунлари, 2018.
4.Эркаев А. Ўзбекистон йўли. - Тошкент: Маънавият, 2011.

XX ásirdińsońǵıjıllarıelimiztariyxındapútkilleyjańadáwirdibaslapberdi. Bul, ǵárezsizlikmillettúsiniklerimenenbaylanıslıbolǵanMilliyoyanıw, pútkilleyjańatariyxıysharayatlardapútkilleyjańamilliymámleketshilikketiykarsalıwmenenbaylanıslıhádiyse.

Milliyoyanıw, milliyózliktiańlawǵárezsizlikbergenullıjemisbolıptabıladı. Mineusılarsebeplimilletqáddinkótermekte. Áyyemgi, ásirlerdawamındatoplanǵanabıroyınqaytatiklemekte.
1990 jılgakelgendeBurınǵıAwqamquramındaǵırespublikalardaǵárezsizlikushınháreketkúsheydi. 1990 jıldıńnoyabrindeÁwqamshártnamasıjoybarındatiykarǵıústinlikjáneeskiOrayǵaberildi, respublikalardıńhuqıqlarıbolsasheklengeninsheqalaberdi.
Awqambasshılarınıńbarlıqháreketlerineqaramastan, SSSRdıńbóliniwibaslandı. OnıńquramınandáslepBaltikboyırespublikaları (Litva, LatviyahámEstoniya), sońGruziyashıqtı.
1991 jılımarttarespublikalarwákilleritárepinenAwqamshártnamasınıńbasqajoybarıtayarlandı. Usıjoybar«SuverenRespublikalarÁwqamıhaqkında»depataldı. Buljoybardıńtiykarǵıideyası – kópmilletliÁwqammámleketinfederaciyasıpatındasaqlapqalıwhámsonıńmenenbirgerespublikalarsuverenitetinámelgeasırıwsebpliOraydıńjańawazıypasınbelgilewedi. Sonday-aqjoybarrespublikalarsuverenitetihaqqındaǵıdeklaraciyasınesapqaalǵanbolsada, bul«Suveren»mámleketleremes, al«respublikalar»awqamıhaqkındaǵıshártnamaedi. SSSRPrezidentihámtoǵızawqamrespublikabasshılarıqatnasındaǵıNovo-Ogarёvadabolıpótkenjıynalıstaprincipialdawlımáselelerboyınshatáreplerdiqanaatlandıratuǵınpitimgekelindi. «Suverenmámleketlerawqamıhaqkında»ǵıshártnamanıdúziwgekelisipalındı. Ózbekstandelegaciyasısóylesiwlerbarısındajańalanǵanawqamǵakiriwóziushınjúdááhmiyetlibolǵanshártti – barlıqrespublikalarxalqıushınbirden-birbolǵanpensiyamenentámiyinlew, dáramatlardıindeksaciyaetiwhámkúnkeshiriwushınzárúrbolǵankepillengeneńkemmuǵdartártibineámeletiwdiqorǵadı.
1991 jılı 22 iyuldeÓzbekstanSSRıJoqarǵıSoveti«Ózbekstanaymaǵındajaylasqanawqamǵaboysınıwshımámleketkárxanaları, mákemelerihámshólkemlerinÓzbekstanSSRınıńhuqıqıybaǵınıwınaótkiziwhaqkında»ǵıqarardıqabaletti.
SSSRdıńjoqarılawazımdaǵıbasshılardanbirtoparı 1991 jılı 18 avgusttaózlerinGKChPdepatap, mámleketawdarıspaǵınótkeriwgeurınıpkórdi. GKChPnıńtiykarǵımáqseti – totalitarsovetdúziminqalayetipbolsadatiykarınózgertpestensaqlapqalıwdanibaratedi. Leykinbulurınıwayranboldı. BulSSSRdepatalǵanmámlekettińómiritamamlanǵanınbildiretuǵınedi.
1991 jılı 21 avgusttaÓzbekstanPrezidentinińPármanımenenGKChPnıńÓzbekstanKonstituciyasıhámnızamlarınaqayshıkeletuǵınqararlarınızamsızdepjáriyaetildi.
ÓzbekstanPrezidentiniń 25 avgusttaǵıpármanınamuwapıqRespublikaishkiislerministrligihámmámleketlikqáwipsizlikkomitettinızamlıtúrdeÓzbekstaniyeliginealındı. RespublikaaymaǵındajaylasqanSSSRishkiislerministrliginińishkiáskerlerituwrıdan-tuwrıÓzbekstanPrezidentinebaǵındırıldı.
RespublikaOliyKengashi 1991 jılı 26 avgustkúniÓzbekstannıńmámleketlikǵárezsizligihaqqındanızamproektintayarlawhám 31 avgusttaOliyKengashsessiyasınshaqırıwǵaqararetti.
UsındayjaǵdaydaÓzbekstanOliyKengashi XII shaqırıqgezeksizaltınshı 1991 j. 31 avgusttajumısınbasladı. Bunda «ÓzbekstanRespublikasınıńmámleketlikǵárezsizlikhaqqında» hám «ÓzbekstanRespublikasınıńbayraǵıhaqqındaǵı» máselelerkúntártibineqoyılıp, talqılandı.
SessiyadaÓzbekstanRespublikasınıńmámleketǵárezsizligihaqqındaOliyKengashinińbayanatıqabıletildi. OliyKengashibulbayanatarqalıxalıqaralıq, huqıqıyxújjetlerdebelgilengenhuqıqlarǵatiykarlanıpÓzbekstannıńmámleketlikǵárezsizliginhámerkinsuverenmámleket-ÓzbekstanRespublikasınıńdúzilgenliginsaltanatlıtúrdejáriyaladı. OliyKengashsessiyası «ÓzbekstanRespublikasınıńmámleketlikǵárezsizliginjariyalawhaqqında» qararqabıletti. Qararda: «BirinshisentyabrÓzbekstanRespublikasınıńǵárezsizlikkúnidepbelgilensinhám 1991 jıldanbaslapbulkúnbayramhámdemalıskúndepdaǵazalansın» - depqatańbelgilepqoyıldı.
1991 jılı 31 avgustta «ÓzbekstanRespublikasınıńMámlenketǵárezsizligihaqkında»ǵıÓzbekstanRespublikasınıńNızamıqabıletildi. UsıNızamÓzbekstanRespublikasınıńǴárezsizlikdeklaraciyasıhámÓzbekstanRespublikasınıńǴárezsizligihaqkındaǵıBayanatınatiykarlanıpqabıletildi. Nızamnıń 1 statyasınamuwapıqÓzbekstanRespublikasıózquramındaǵıQaraqalpaqstanRespublikasımenenbirgeǵárezsizdemokratiyalıqmámleketbolıptabıladı.
NızamdaÓzbekstanxalqımámlekethákimiyatınıńbirden-biriyesiekenligibelgilepqoyıldı. Onda: «ÓzbekstanRespublikasınıńxalqısuverenlihámolrespublikadamámlkethakimiyatınıńbirden-biriyesi, olózhákimiyatıntuwrıdantuwrıhámwákillikshólkemleri arqalıámelgeasıradı» (2 statya) delingen.
Mámlekethákimiyatınıńbóliniwprincipinızamdaózqorinisintaptı: »ÓzbekstanRespublikasındaÓzbekstanRespublikasıKonstituciyasıhámonıńNızamlarıústin. ÓzbekstanRespublikasımámleketlikmákemelerdińsistemasıhákimiyattıńnızamshıǵarıwshı, atqarıwshıhámsudhákimiyatınaajıratıwtártibitiykarındaqurıladı». (5 statya).Bundaynızamnıńqabıletiwiǵárezsizlikdáwirindeqolǵakirgizilgentabıslardıńnátiyjesiesaplanadı. Bulbolsahuqıqiy, ákonomikalıqhámruwxıy - morallıqqatnaslarnátiyjesi.BulnızamǵaÓzbekstanRespublikasıOliyKengashi 1991 j 30 sentyabrdebolıpótken VII sessiyasındaqabıletilgenqararımenenKonstituciyalıqkúshberildi.
Ǵárezsizlikjolıtegis, tuwrı emes. Oǵan erisiwjúdáqıyın. Ǵárezsizliktibekkemlewbolsa onnanda quramals ekenliginturmıstıńózikorsetipberdi.
1991 jıldıń 9 dekabrindeNamanganqalasındabirtoparbuzǵınshıkúshlerwalayatátqarıwkomitetiimaratınbasıpalıp. Ózbekstandıislammámleketineaylandırıwdıtalapetipshıǵadıhámrespublikabasshısımenenushırasıwdıtalapetedi. IslamKarimovertesikúnitańdaNamanganǵajetipkeledihámsanasıfanatizmideyalarımenenzáhárlengen, qarakúshkeaylanǵanalamanarasınajalǵızózikiripbaradı. Bulháreketaǵzalarıhúkimetwákillerinetómendegitalaplardıqoyadı:
1.DúnyalıqdúzimnenwazkeshiwhámÓzbekstandıislamiymámleketdepjáriyalaw.
2.Dúnyalıqnızamlardıbiykaretiwhámmámleketteshariyatnızamlarınengiziw.
3.Dúnyalıqmekteplerdijawıp, erbalalarhámqızbalalarózaldınaajıratılıpoqıtılatuǵınmekteplerdiashıw.
4.Islamiykiyiniwgeótiw, hayallardıńhijabtajúriwlerinengiziw.
5.Namangandaǵıburınǵısiyasiytálimmákemeleriimaratlarınislamradikallarııqtıyarınaberiwhámbasqalar.
Sonıaytıpótiwkerek, IslamKarimovtıńerligiiarattıbasınakóteripatırǵanmıńlapekstremistlerdialbıratıpqoydı. I.Karimovolartalapetipatırǵanjolnızamǵa, ulıwmaqarsıekenihámheshqashanjaqsılıqqaalıpkelmesliginuqtırdı, ózinińanıq, salmaqlıpikirihámerkimenengúwillepturǵanalamandısóndiriwge, biyhuwdaqantógiliwdińaldınalıwǵaeristi.Bulwakıyalarǵárezsizliktiqolǵakirgiziwdehámmilliymámleketshiliktipaylaetip, onıbekkemlewdeBirinshiPrezidentI.Karimovtıńxızmetleriayrıqshaekenliginemısalbolaaladı.
1991 jılı 29 dekabrdeÓzbekstanRespublikasımámleketlikǵárezsizligihaqkındaǵımáseleboyınshaÓzbekstanRespublikasınıńreferendumı, ÓzbekstanRespublikasıPrezidentisaylawıótkerildi. 1991 jılı 18 noyabrdeqabıletilgen «ÓzbekstanRespublikasıPrezidentisaylawıhaqkında»ǵıNızamhámonıńtiykarındaótkerilgenulıwmaxalıqlıqsaylawıúlkenáhmiyetkeiyeboldı.
1991 jılı 29 dekabrdeÓzbekstanRespublikasımámleketǵárezsizligiboyınshadawısberiwgeqatnasqanlardıń 98,2 payızımámleketǵárezsizliginqollap-quwatlapdawısberdi..
1991 jılı 29 dekabrdeÓzbekstanRespublikasınıńbirinshiPrezidentisaylandı. JasırındawısberiwjolımenenótkerilgenulıwmahámalternativtiykardaótkizilgensaylawdaI.Karimovushın 8 million 514 mıńadamyamasadawısberiwgeqatnasqanlardıń 86 payızıdawısberdi. OraylıqsaylawkomissiyasıÓzbekstanRespublikasıPrezidentisaylawıhaqkındaǵıNızamnıń 35 statyasınatiykarlanıpI.Karimovtı 1991 jıl 29 dekabrdegiÓzbekstanRespublikasıPrezidentilawazımınasaylanǵandepqararqabıletti.
Solayetip, xalqımızdıńármanlarıorınlanıp, uzaqjıllardawametkengúresnátiyjesindemámleketimiz, xalqımızsiyasiyǵárezsizligineeristi.
Ǵárezsizmámleket - ÓzbekstanRespublikasıpaydaboldı. Ózbekstantariyxındajańadáwir - milliyǵárezsizlikdáwiribaslandı.
Ǵárezsizlik - bulmilliymámleketshiliktitiklewge, kúshlidemokratiyalıqhuqıqıymámleketpaydaetiw, ǵárezsiztúrdeishkihámsırtqısiyasatjúrgiziw, Ózbekstannıńdúnyajámiyetshiligineqosılıwınaimkaniyatjaratıpberdi.