2-мавзу. ?рта Осие инсоният цивилизациясининг

4-Tema. Ózbekstannıńózinetánjańalanıwhámrawajlanıwjolı


Jobası:
1. Ǵárezsizrawajlanıwdıńdáslepkibasqıshındaǵımashqalalar. Ózbekstannıńózinetánrawajlanıwjolıntańlawı. Rawajlanıwdıń«Ózbekmodeli»hámonıńózinetánózgeshelikleri.
2. Ózbekstannıńjámiyetlik-siyasiyrawajlanıwstrategiyası: jańalanıwhámráwajlanıwjolı.Ózbekstannıńekonomikalıqǵárezsizligintámiyinlewgeqaratılǵanstrategiyatiykarları.
3. Ǵárezsizliktińhuqıqıytiykarlarınıńislepshıǵılıwı.. JańaKonstituciyanınqabıletiliwihámonıńtariyxıyáhmiyeti. Mámleketbelgileri.


Ádebiyatlar:
1.Левитин Л. Ўзбекистон туб бурилиш палласида. - Тошкент: Ўзбекистон, 2005.
2.Мустақил Ўзбекистон тарихи. Масъул муҳаррир А.Сабиров. - Тошкент: Академия, 2013.
3.Новейшая история Узбекистана. Руководителъ проекта и редактор: М.А.Рахимов. - Тошкент: Адабиёт учқунлари, 2018.
4.Эркаев А. Ўзбекистон йўли. - Тошкент: Маънавият, 2011.

ÓzbekstanǴárezsizliktińdáslepkikúnlerinenbaslap-aq «dúnyahámózimizdińámeliyatımızdanalınǵanbarlıqtájiriybenibiykaretpegenhaldaózsociallıq-ekonomikalıqhámsiyasiy-huqıqıyrawajlanıwjolıntańlapalıwǵakiristi».Buldáwirdexalqımızaldındakeskinmashqalalarpaydaboldı. Olardısheshpeyturıp, demokratiyahámhákimiyattıbólistiriwprinciplerinetiykarlanǵanjańamámlekettikurıwmúmkinemesedi.

Jańajámiyetkeótiwmenenbaylanıslıwazıypalardıámelgeasırıwdajańasharayatqasáykesbasqarıwsistemasınislepshıǵıwhámjámiyettińekonomikalıqtiykarınpaydaetiwtalapetildi. Xalıqtıńbarlıqqatlamınbirmáqsetátirapındabirlestiriwshi ideyalarsistemasınjaratıwzárúrboldı. Ózbekstannıńózinetánrawajlanıwjolıusılayınshaqáliplesti.
ÓzbekstannıńBirinshiPrezidentiI.KarimovOliyKengashtıńIX sessiyasında (1992 jıl 4 yanvar) mámleketsiyasatınınstrategiyasınanıqkórsetipberdi.
Ótiwdáwirindegistrategiyanıńbirinshiqaǵıydvsı – «azsociallıqshıǵınlarmenen, adamlarǵazıyanetpestenháreketetiw», ekinshiqaǵıydası–ekonomikalıqreformalardıńtabıslıbolıwınıńzárúrlishárti «siyasiyturaqlılıqtıtámiyinlew» boldı, - depkórsetediL.Levitinóziniń «Ózbekstantariyxıyburılısdáwirinde» kitabında.
ÓtiwdáwirindeÓzbekstandainsan, tábiyǵıyhámgeostrategiyalıqresurslardanónimlipaydalanıwushıntómendegiwazıypalardıámelgeasırıwtalapetildi:
- sovetmiyrasınıńunamlıtáreplerinenmúmkinshiligibolganınshaónimlipaydalanıwzárúrboldı.
- milliyqadriyatlardıhámmilliysanasezimdiqaytatiklew, xalıqtıńturmısındatereńtamırǵaiyebolǵandemokratiyalıqinstitutlardırawajlandırıw.
- milletlerarasındakelisimditámiyinlew.
- islamnıńmádeniyhámádep – ikramlıqpotencialınmámlekettárepinenqollapkuwatlanıwıhámdiniyekstremizmgeqarsıgúres.
- jerjúziliksheriklikkeqosılıw, xalıqaralıqjámáátshilikpenenunamlıbirgeislesiwditámiyinlew.
Mine, usıfaktorlarótiwdáwirindetiykarǵıbaǵdarlardıńbiriretindexızmetetti. Ótiwdáwiridegenterminneniianlatadı,? Bulterminjúdákeńhámhárqıylımánisteqollanıladı. Házirgiwaqıtlarıótiwdáwirinilimiybaǵdardaizertleytuǵınbaǵdarpaydaboldı. Bulilimiybaǵdar «tranzitologiya» depataladı. Bulatamalatınsha «tranzitos» - «ótiw» degendiańlatadı..
Tranzitologiyadaótiwdáwirinejámiyetlikrawajlanıwbarısındaǵısociallıqwaqıtdepanıqlamaberiledi. Onıńmánisijámiyettińekonomikalıq, siyasiyhámruwxıyturmısındatúpkilikliózgerislerdiámelgeasırıwbolıptabıladı. Buldáwirdińjoqarǵıshegarası – eldińturaqlıekonomikalıqrawajlanıwbaskıshınashıǵıwı. Sonday-aqsiyasiyhámjámiyetlikstrukturalardıńturaqlasıwı.
Dúnyajúziliktájiriybesonnıkórsetpekte, ótiwdáwirinińtiykarǵımáqsetlerinenbiri, jedellestriwdińzárúrlishártituraqlılıqbolıptabıladı. Terminnińkelipshıǵıwınatiykarbolǵan»stabilis» latınsózibolıp, «turaqlılıq» degendiańlatadı. Siyasiymánisteturaqlılıq – bullmámleketlikhákimiyattıneldeqáwipsizlikhámtártiptitámiyinlewibolıptabıladı.
Elimizdińǵárezsizrawajlanıwjolınıńtiykarǵımazmunıhámmánisisonnanibaratboldı, olrevolyuciyalıqsekiriwlersiz, apatkeltiretuǵınaqıbetlersizhámkúshlisociallıqsoqlıǵısıwlarsız, evolyucionjolmenennormal, mádeniyatlırawajlanıwǵaótiwditańlapaldı.
1992 jılıavgustayıaqırındaÓzbekstanǵárezsizliginińbirjıllıǵısaltanatlarıqarsańındaBirinshiPrezidenttiń «Ózbekstannıńózjańalanıwhámrawajlanıwjolı» atamasındakitabıbaspadanshıqtı.OndaÓzbekstannıńǵárezsizrawajlanıwjolı, ilimiyhámámeliymashkalalarilimiytáreptenúyrenilip, jámiyettińsiyasiyrawajlanıwının, ruwxıypákleniwinińtiykarǵıbaǵdarlarıkórsetipberildi.
Ózbekstannıńrawajlanıwınıńmaquljolıislepshıgılareken, bundaqurılıpatırǵanjámiyetbarlıq «izm»lerdenhámolqandayatalıwınanqattınázerádalatlı, xalıqshıl, insansúygishjámiyetbolıwılazımedi.
Sonlıqtandabaslıwazıyparespublikadaishkihámsırtkısiyasatınıńtiykarǵıbaǵdarlarıanıqbelgilengenhakıykıymánisindeádalatlıjámiyetkurıwǵaqaratıldı.
BirinshiPrezident «Ózbekstan – bazarmúnásibetlerineótiwdińózinetánjolı» shıǵarmasında (1993 j.) «tańlapalınganjolsociallıqtarawǵabaǵdarlanǵan, respublikanıńmáplerine, sharayatlarıhámózgesheliklerinesáykeskeletuǵınbazarekonomikasınqáliplestiriw» ekenliginatapótedi.
I.Karimovmámlekettińdáslepkijıllardaǵırawajlanıwprocesslerintereńanalizetip, Ózbekstanmámleketkurılısıhámekonomikanıreformalawbaǵdarlamasınıńózegibolǵanbestiykarǵıprinciptiortaǵatasladı: