2-мавзу: Педагогик тадқиқотларнинг асосий категориялари ва тушунчалари Режа

Креативлик - индивиднинг қайта ишлов бериш ва яратиш билан алоқадор хилма-хил фаолият турлари, ташаббускорлиги, фаоллиги, бошқа кишилар билан мулоқот жараёнида, ментал хатти-ҳаракатларида намоён бўладиган ижодий салоҳияти ва қобилиятлари мажмуидир.
Н.М.Гнатко “ижодкорлик” ва “креативлик” тушунчалари ўртасидаги фарқни қуйидаги тарзда изоҳлаган: мазкур тушунчалар бир доирага мансуб ҳодисанинг икки жиҳатини, яъни ижодкорлик жараёнли-натижавий жиҳатни, креативлик субъективлик билан боғлиқликни ўзида акс эттиради. Гарчи олим мазкур тушунчалар ўртасидаги фарқни ажратиб кўрсатишга ҳаракат қилган бўлса ҳам, бироқ таъриф анча ноаниқлик касб этган.
Адабиётлар таҳлили ҳозирги вақтда “ижодкорлик” ва “креативлик” тушунчалари ўртасида қатор қарама-қаршиликлар мавжудлигини кўрсатади:
1) “ижодкорлик” ва “креативлик” тушунчалари синоним сўзлар сифатида талқин қилинади. Яъни креативлик ижод психологияси доирасида қўлланилиб, мазкур тушунча алоҳида ажратиб кўрсатилмайди;
2) ижодкорлик яхлитликда маданий фаолият билан боғлиқ, креативлик эса субъект учун янги имкониятларни юзага чиқариш тарзида тавсифланади;
3) креативлик ижодкорлик масаласини ўрганишнинг алоҳида жиҳати сифатида инсон салоҳияти, ички ресурс билан боғлиқлик касб этади.
Айнан учинчи ёндашув объектив жиҳатдан ўринли бўлиб, керативликни ижодкорликнинг ўзига хос жиҳатларидан бири сифатида қабул қилиш ва унинг доирасида мазкур масалани талқин этиш мақсадга мувофиқ.
Ижодкорликни таснифлашга доир юқоридаги ёндашувдан маълум бўладики, ижодкорлик ҳамма вақт субъектнинг ижодий фаолиятини талаб этади.
Шу билан бирга мазкур тушунчага берилган таърифлардан ижодкорлик ҳодисасини изоҳлаш мураккаб эканлиги англанади.
Ижодкорликни ривожлантириш ижодий жараённи ташкил этиш, шахснинг ижодий салоҳияти, ижодий фикрлаш, ижодий фаоллик, ижодий қобилият ва ижодий фаолиятни таркиб топтириш билан ўзаро алоқадор эканлигини кўрсатди (5 расм).
Ижодий салоҳиял – бу мураккаб интеграл тушунча бўлиб , ўзида ижтимоий ахлоқ меъёрлари ва ахлоқийлик доирасида турли соҳаларда фаолиятни амалга оширишга доир шахснинг билим, кўникма, қобилият ва шахсий интилишлари йиғиндисини акс эттирувчи табиий-генетик. ижтимоий- шахсий ва мантиқий компонентларни акс эттиради.
Бўлажак дефектологларда ижодий салоҳият шахсий қобилият, билим, кўникмалар тизими сифатида шахсий ўзликнинг аҳамиятини англаш, ўқув фаолиятига ижодий ёндашув, ўз -ўзини намоён этишга интилиш, ҳаётий мақсадларнинг англанганлиги, ижодий фаолиятга йўналганликда намоён бўлади.
Ижодий фикрлаш инсоннинг муаммоли вазият шароитида объектлар ўртасидаги янги алоқаларни излаб топиш, мавжуд тажрибаларга асосланиб, янги ҳаракат усулларидан фойдаланиш, муваффақиятли ечим топиши учун зарур жараён бўлиб , вербал-мантиқий, онг ости ва интуитив-амалий компонентлар бирлигини акс эттиради.
Ижодий жараён тузилмасида ижодий фикрлаш мотивацияси асосий ўринни эгаллайди. У билиш ва субъектив аҳамиятга эга мотивларда ўз ифодасини топади. Ижодий фикрлашнинг асосий механизми интеллектуал фаолликдир. Интеллектуал фаоллик шахс ижодий салоҳиятининг муҳим таянч компоненти сифатида ақлий фаоллятнинг интеллектуал ва мотивацион омилларини акс эттиради. Ана шу жиҳат билан боғлиқликда интеллектуал фаоллик уч даражада намоён бўлади; репродуктив, эвристик (yun. peshtzko — izlayman, topaman)  ва креатив.