2-mavzu: ontogenezning ilk bosqichlarida insonning psixik rivojlanishiga xos xususiyatlar mavzu opquv maqsadi : Tahlimiy

3.2. Gopdaklik davrida jismoniy va psixik taraqqiyotning kechishi
Gopdaklik davri - bu bolaning himoyasiz, kam harakat, atrofidagi hodisalarga juda kam reaksiyasi boplgan boladan juda jadal ravishda rivojlanadigan, faol, tez ilgpaydigan, harakatchan, yordamga chaqira oladigan quvnoq bolaga aylanish davridir. Gopdak Yoshidagi bola ham jismonan, ham psixik, ham ijtimoiy jihatdan juda tez rivojlanadi. U qisqa vaqt ichida kattalar bilan munosabat oprnatadi, predmetlarni ushlashga va ulardan foydalanishga oprganadi. U atrof-olamdagi narsalarni kuzatadi, predmetlarni qopli bilan ushlab, ularni qandayligini bilishga intiladi, tovushlarga ehtibor beradi va predmetlarni harakatlantirish yordamida shu tovushlarni opzi yaratishga harakat qiladi. U opz onasi va boshqa yaqinlari bilan emotsional munosabatga kirishadi. Juda qisqa vaqt ichida, kattalarning yaqin kelishidan quvonadigan bolaga aylanadi.
Ilk Yoshdagi bolaning harakat faoliyati uning rivojlanish darajasini va nerv tizimining funksional holatini aks ettiradi. N.D. Levitovning koprsatishicha, yangi harakatlarni egallash analizatorlarning rivojlanishi bilan chambarchas bogplangandir, zotan kichkina bola olamni sezish yordami bilan biladigan mavjudot boplganligi sababli, harakatlarning opz vaqtida ta­raqqiy etishi bolaning umumiy psixik taraqqiyotini koprsatuvchi omil boplib xizmat qiladi. Ilk Yoshdagi bolalarning muskullari juda bopsh bopladi.
Gopdaklik Yoshida bolalarni harakat kopnikmalari, ayniqsa qopl va oyoqlarning murakkab sensor koordinatlashgan harakatlari tez shakllanadi. Bu harakatlar keyinchalik bolalarni bilish va aqliy qobiliyatlarini yuzaga kelishida judayam sezilarli rol opynaydi. Bola qopl va oyoq harakatlari hisobiga olam haqida axborotlarni ahamiyatli qismini oladi. Qoplning murakkab harakatlari idrokning birlamchi shakliga kiradi va odamning aqliy faoliyatini mukammallashuvini tahminlovchi uning ajralmas qismiga aqlanadi. Bola qoplining katta impulsiv faolligi hayotining birinchi haftasida namoyon bopladi. Bu faollik qopllarni silkitish, ushlash, barmoqlar harakatlarini opz ichiga oladi. Bola 3-4 oyligida predmetlarga qopl uzata boshlaydi, katalarning yordami bilan optiradi. 5 oyligida u harakatsiz predmetlarni qopli bilan ushlay oladi. Bola harakatlanayotgan narsani kuzata boshlaydi. U turli ovozlarga, jumladan, kattalarning tovushlariga ehtibor bera boshlaydi.
Gopdaklik davridagi bolaning hayoti topliq kattalar bilan hamkorliqdagi emotsional munosabat bilan bogpliq boplib, bola kayfiyatining yaxshi boplishiga topgpridan-topgpri tahsir koprsatadi. 4-5 oyligidan boshlab, bola opz yaqinlarini begonalardan ajrata boshlaydi. Kattalar bilan emotsional munosabat shu Yoshdagi bolalarning asosiy etakchi faoliyati boplib, bola psixik taraqqiyotining asosi boplib hisoblanadi. Kattalarning doimiy ravishda bola bilan birga boplishlariga unga opz diqqatlarini qaratishlariga odatlanishi, uning opyinchoqlarga nisbatan qiziqishining susayishiga olib kelishi mumkin. Tarbiyaning topgpri olib borilishi bolaning kattalar bilan bopladigan muomala-munosabatini predmetlar, opyinchoqlar bilan munosabatining almashinishiga olib keladi. Kattalar yordami bilan bajariladigan barcha xatti-harakatlari bolaning kelgusi psixik rivoji uchun asos bopladi. Kattalarning bolaga nisbatan emotsional munosabati, ularning gaplariga bolaning opz diqqatini qaratishi, javob qaytarishga harakat qilishi, bahzi sopzlarni yodida saqlab qolib, emotsiya bildirishi, diqqat, xotira, nutq va boshqa bilish jarayonlarining rivojlanishiga zamin bopladi. Ikki oylik davridan boshlab bolada oddiy ranglarni ajratish, 3-4 oyligidan boshlab, esa predmetlarning shaklini ajratish layoqati yuzaga kela boshlaydi.
Gopdak bola 2 oylik vaqtidan boshlab, opz onasining yuzini va ovozini opzgalarnikidan ajrata boshlaydi. 2-3 oylikdan boshlab esa, onasining tabassumi va kulgusiga tabassum va turli harakatlar bilan javob qaytaradi.
3-4 oyligidan boshlab, bolalar yaqinlariga opz harakatlari bilan koprish, eshitish yoki gapirishni xohlayotganligini koprsatadilar. 8 oyligidan boshlab esa, bola opzgacha muhit va begonalar qopliga tushsa, opz xavotirini yigpisi orqali namoyon etadi. Bu xavotir 14-18 oyligida asta-sekinlik bilan kamaya boshlaydi.
2-3 oylik bolalarda yuzaga keladigan narsalarni ushlay olish harakatlarining shakllanishi ularda predmetlarning shakli va hajmini idrok qilishlarini rivojlanishiga olib keladi. Bir Yoshga etgan bolada atrof muhitni bilishga qiziqishi va rivojlanayotgan bilish faolligi kopzga tashlanadi.