2-Mavzu. J. Dalton atomistikasi. Anorganik birikmalarning sinflari

5.
MASSALAR SAQLANISH QONUNI. 
Moddalar massasining saqlanish qonuni – kimyoning birinchi qonunidir. Bu 
qonunni dastlab 1748 yilda M.V.Lomonosov, keyin 1789 yilda fransuz kimyogari 
Lavuaze mustaqil ravishda ta‘riflab bergan. Qonunning hozirgi ta‘rifi
quyidagicha: 
Kimyoviy 
reaksiyaga 
kirishadigan 
moddalarning 
massasi 
reaksiya natijasida hosil bo’ladigan moddalarning massasiga teng.
Moddalar 
massasining saqlanish qonunini atom – molekulyar ta‘limot nuqtai nazardan 
shunday izohlash mumkin: kimyoviy reaksiyalarda atomlar yo’qolmaydi va 
yo’qdan vujudga kelishi mumkin emas; reaksiyagacha va reaksiyadan keyin 
atomlarning umumiy soni o’zgarmasligicha qoladi. Masalan, vodorod bilan xlorni 
ikki atomli molekulalari o’zaro ta‘sir ettirilganda shuncha NCI molekulasi hosil 
bo’lishi kerakki, vodorod bilan xlor atomlarining soni ikkiga teng bo’lsin, ya‘ni 
ikki molekula HCI hosil bo’lishi kerak: 
Н
2
+ CI
2
= 2HCI 
Moddalar massasining saqlanish qonuni M.V.Lomonosov energiyaning 
(harakat miqdorining) saqlanish qonuni bilan bog’ladi. U bu qonunlarni birgalikda, 
tabiatning umumiy qonuni sifatida qaradi va quyidagicha ta‘rifladi: «Tabiatdagi 
barcha o’zgarishlarning mohiyati shundan iboratki, bir jismdan qancha olinsa, 
boshqasiga shuncha qushiladi». Masalan, agar qaerdadir materiya bir oz kamaysa, 
boshqa joyda ko’payadi. 
Katta miqdorda energiya ajralib chiqishi bilan sodir bo’ladigan jarayonlarda 
moddalar (masalan, radioaktiv moddalarning yemirilishi, atom hamda vodorod 
bombalarining portlashi ) massasining saqlanish qonuniga emas balki materiyaning 
saqlanish qonuniga bo’ysunadi. Agar jarayonning issiqlik effekti Q bo’lsa, jarayon 
davomida modda massasining o’zgarishi Eynshteyn tenglamasi bilan ifodalanadi: 

m = 
2
C
Q
bu yerda С
2
nihoyatda katta son (9 

10
16
м 

С
–1 
) bo’lganligidan odatdagi 
reaksiyalarda massa o’zgarishi nihoyatda kichik bo’ladi va uni tarozi yordami bilan 
ham paykash qiyin. 

---

Moddalar massasining saqlanish qonuni kimyoviy 
reaksiyalarning 
tenglamalarini tuzish uchun moddiy asos beradi. Unga asoslanib, kimyoviy 
tenglamalar bo’yicha hisoblashlar o’tkazish mumkin.